Ο έρωτας του Παζολίνι με το ποδόσφαιρο, το ντέρμπι με τον Μπερτολούτσι και ο Κάρλο Αντσελότι σε ρόλο εξτρέμ

Γεννημένος στις 5 Μαρτίου 1922 στην Μπολόνια, ο μεγάλος Ιταλός κινηματογραφιστής και διανοούμενος άφησε το στίγμα του όχι μόνο σε πολλές και διαφορετικές πτυχές της ιταλικής κουλτούρας, αλλά και στον παγκόσμιο κινηματογράφο και τη θεωρία του κινηματογράφου ευρύτερα. Από πολλές απόψεις, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι παραμένει ζωντανός στην ευρωπαϊκή ήπειρο, εμπνέοντας νέους καλλιτέχνες, κινήματα και θεωρητικούς.

Μεγάλωσε στη βορειοανατολική πλευρά του Φρίουλι, που συνόρευε με τη Γιουγκοσλαβία, ζώντας κυριολεκτικά στα σύνορα του «δυτικού μπλοκ» κατά τις πρώτες μέρες του Ψυχρού Πολέμου. Μέσα σε αυτή την περίπλοκη πραγματικότητα βίωσε την οδύνη της απώλειας του νεαρού αδελφού του, τον οποίο αποκαλούσε «il migliore di tutti noi» — «ο καλύτερος όλων μας». Ο Τζινταλμπέρτο Παζολίνι ήταν μέλος της «Brigate Osoppo», μιας ομάδας παρτιζάνων, με μέλη που ανήκαν σε διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις. Σκοτώθηκε τον Φεβρουάριο του 1945 από κομμουνιστές παρτιζάνους κατά τη διάρκεια της περιβόητης σφαγής του Porzûs, σε μια από τις πιο οδυνηρές ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό ήταν ένα επεισόδιο που άφησε βαθιά σημάδια στη ζωή του Παζολίνι, αλλά δεν τον απώθησε ποτέ από τον μαρξισμό και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας (PCI). Δεν ήταν ποτέ, ωστόσο, άνθρωπος της «γραμμής» του κόμματος, ήταν αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ετερόδοξος κομμουνιστής», αιρετικός, πολλές φορές ενάντια στις επίσημες θέσεις του PCI.

Pier Paolo Pasolini playing soccer with friends, Rome, 1971.

© Vittoriano Rastelli pic.twitter.com/56sxmthERV

— Le Cinéma (@lecinema_) October 15, 2021

Η αγάπη του για το ποδόσφαιρο καλλιεργήθηκε από μικρή ηλικία, με τον ίδιο να ανακαλεί με νοσταλγία, χρόνια μετά, αυτές τις στιγμές. «Τα απογεύματα τα περνάγαμε παίζοντας ποδόσφαιρο, επτά-οκτώ συνεχόμενες ώρες. Ήταν αναμφίβολα τα καλύτερα και πιο ξέγνοιαστα χρόνια της ζωής μου. Συγκινούμε πάντα όταν τα θυμάμαι». Τον έλεγαν «Στούκας» επειδή είχε έναν χαρακτηριστικό τρόπο να διεμβολίζει τις αμύνες από τα πλάγια. Ήταν ταχύτατος και στα ματς που έπαιζε με τις ομάδες παραγωγής και τους ηθοποιούς ήταν σχεδόν πάντα ο πιο φορμαρισμένος. «Το όνειρο κάθε ποδοσφαιριστή, όνειρο που το μοιράζονται και όλοι οι θεατές, είναι να ξεκινήσει από τη σέντρα, να ντριπλάρει όλους τους αντιπάλους του και να βάλει γκολ. Αν μπορεί κανείς να φανταστεί, να ορίσει το εξαίσιο στο ποδόσφαιρο, θα ήταν αυτό. Αλλά δεν συμβαίνει ποτέ. Παραμένει όνειρο», έλεγε. Δεν είχε την τύχη και την χαρά να δει αυτό το όνειρό του να πραγματοποιείται. Δεν πρόλαβε να δει το γκολ του Μαραντόνα στις 22 Ιουνίου του 1986, όταν χόρεψε όλη την ομάδα της Αγγλίας, έχοντας «ραμμένη» την μπάλα στα πόδια του μέχρι να φτάσει στην αντίπαλη εστία και να σκοράρει.

Παίζοντας μπαλίτσα με παιδιά σε γυρίσματα ταινίας στη Ρώμη / Federico Garolla

Στo «Comizi d’Amore», ένα από τα πιο γνωστά έργα του, γυρισμένο το 1965, ο Παζολίνι, κρατώντας ένα μικρόφωνο στο χέρι, ρωτά τους συμπατριώτες του για το σεξ, ένα θέμα το οποίο βρισκόταν στον πυρήνα της εργογραφίας του, σε μια περίοδο κιόλας που οι δημόσιες συζητήσεις για το σεξ και την σεξουαλικότητα ήταν περιορισμένες και τα ήθη αρκετά συντηρητικά. Μεταξύ αυτών που ρωτούσε ο Παζολίνι ήταν ποιητές, ψυχολόγοι, δημοσιογράφοι, αλλά και ποδοσφαιριστές της αγαπημένης του ομάδας, της Μπολόνια. Η απόφασή του να συμπεριλάβει ποδοσφαιριστές στο ντοκιμαντέρ ήταν απλή: «Οι ποδοσφαιριστές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, της ιταλικής κουλτούρας και της ταυτότητας της χώρας μας», απαντούσε όταν τον ρωτούσαν. «Θα ήταν αδύνατο να μιλήσω για οποιοδήποτε κοινωνικό θέμα, όπως το σεξ, χωρίς να έχουμε εικόνα για όσα πιστεύουν και σκέφτονται οι ποδοσφαιριστές».

Ο Παζολίνι μεγάλωσε κι έζησε σε μια Ιταλία που άλλαζε πολύ γρήγορα. Βίωσε την άνοδο και την επιβολή του φασισμού, το οικονομικό «θαύμα» της δεκαετίας του 1950, την εκτεταμένη πολιτική και οικονομική διαφθορά και την κοινωνική κρίση της δεκαετίας του 1960, όπως επίσης και την επικράτηση της αστικής ιδεολογίας που στις αρχές της επόμενης δεκαετίας άρχισε να περιθωριοποιεί το προλεταριάτο των μεγάλων πόλεων.

Μέσα στην ταραγμένη δεκαετία του 1970, με τις εδραιωμένες κοινωνικές και ταξικές διχοτομήσεις, συντελείται και το μεγάλο σχίσμα της αριστεράς στο ιταλικό σινεμά. Ο Παζολίνι συγκρούεται με τον «μαθητή» του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, με τον γενικό γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ενρίκο Μπερλινγκουέρ να αποτυγχάνει να τους φέρει κοντά. Το σχίσμα παρέμεινε ενεργό μέχρι το 1975, όσο το προλεταριάτο καταβρόχθιζε τις ταινίες και των δύο «ιερών τεράτων» του πολιτικού σινεμά, με τη λύση τελικά να δίνει η μπάλα. Ο Παζολίνι γυρίζει την ταινία «120 Μέρες στα Σόδομα» στην Τσιταντέλα, λίγο έξω από την Πάδοβα και την ίδια στιγμή ο Μπερτολούτσι γυρίζει το «1900», κάπου 20 χιλιόμετρα μακριά. Η ηθοποιός Λάουρα Μπέτι, που γνώριζε άριστα την τρέλα του Παζολίνι με την μπάλα, πήρε την πρωτοβουλία να φέρει τα δύο επιτελεία κοντά, με αφορμή τα γενέθλια του Μπερτολούτσι στις 16 Μαρτίου. Τα δύο συνεργεία αγωνίστηκαν σε ένα παιχνίδι που έληξε με 5-2 υπέρ της ομάδας του Μπερτολούτσι, που είχε στη σύνθεσή της τον 15χρονο τότε Κάρλο Αντσελότι.

Φορώντας την εμφάνιση της Μπολόνια, πριν το παιχνίδι με την ομάδα του Μπερτολούτσι / Bologna FC

Λίγα χρόνια πριν, η Gazzetta dello Sport δημοσίευσε μία φωτογραφία από εκείνο το παιχνίδι, με τον Αντσελότι να φαίνεται στα δεξιά, με τον πολύπειρο πλέον προπονητή της Ρεάλ Μαδρίτης να παραδέχεται για πρώτη φορά δημόσια τη συμμετοχή του σε εκείνο το ματς. «Ο Πασολίνι έπαιζε κουτσαίνοντας για μεγάλο διάστημα, δεν το έβαλε όμως κάτω», θυμήθηκε ο Αντσελότι. «Αν ένα τέτοιο παιχνίδι παιζόταν σήμερα, θα το βλέπαμε ζωντανά και θα υπήρχε κόσμος στο γήπεδο», πρόσθεσε. «Τότε δεν έγινε τίποτα από αυτά, κερδίσαμε, σηκώσαμε το κύπελλο, βγάλαμε μερικές φωτογραφίες και πήγαμε για ντους στον ξενώνα».

Η φωτογραφία της Gazzetta dello Sport

Μπορεί εκείνο το παιχνίδι να μην το είδε κάνεις πέρα από τους συμμετέχοντας, ωστόσο άφησε πίσω του την αποκατάσταση της φιλίας των δύο σκηνοθετών. Δυστυχώς, όμως, ήταν ένα από τα τελευταία παιχνίδια του Παζολίνι. Λίγους μήνες αργότερα, στις 2 Νοεμβρίου του 1975, δολοφονήθηκε σε παραλία της Όστια, στη Ρώμη, με τις συνθήκες της δολοφονίας του να παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες.

Ακούστε το νέο επεισόδιο του podcast «Πελότα Λίμπρε»: