Το ποδόσφαιρο στην Παλαιστίνη: 100 χρόνια αιματηρής «συγκατοίκησης» Αράβων και Εβραίων

Οι ελάχιστες καταγεγραμμένες πληροφορίες και βιβλιογραφικές αναφορές για το ποδόσφαιρο στην Παλαιστίνη την Οθωμανική εποχή μας λένε μόνο ότι Εβραίοι και Άραβες έπαιζαν συχνά μαζί χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Οι πρώτοι αραβικοί σύλλογοι γεννήθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα, κυρίως με την αρωγή βρετανικών σχολείων και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, καθιστώντας το παλαιστινιακό ποδόσφαιρο αρκετά γνωστό στη Μέση Ανατολή, κερδίζοντας ματς απέναντι σε ομάδες βρετανικών και αμερικανικών σχολείων της Βηρυτού. Μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου είχε αρχίσει η μετανάστευση των Ευρωπαίων Εβραίων, σεφαρδιτών και άλλων, ανθρώπων που είχαν γαλουχηθεί σε ένα διαφορετικό ποδοσφαιρικό περιβάλλον, φέρνοντας και εκείνοι με τη σειρά τους έναν άλλο «αέρα» στην περιοχή. 

Η Παλαιστίνη είχε αρχίσει να γεμίζει με ποδοσφαιρικούς συλλόγους των οποίων τα ονόματα είχαν ξεκάθαρα εβραϊκές ρίζες. Οι πιο διαδεδομένοι σύλλογοι ήταν οι Μακάμπι, που όφείλε το όνομά της στην αρχαία εβραϊκή φυλή των Μακκαβαίων. Ακολούθησαν οι Μπεϊτάρ, με ρίζες από το ομώνυμο ριζοσπαστικό, σιωνιστικό κίνημα που ιδρύθηκε στη Ρίγα της Λετονίας από τον Vladimir Jabotinsky. Οι πραγματικοί αντίπαλοι των Μακάμπι όμως ήταν οι Χάποελ, με οργανωμένα τμήματα σε πολλά αθλήματα, στενά συνδεδεμένα με την Histadrut, την πρώτη, μεγαλύτερη και πιο επιδραστική ένωση εργαζομένων στην Παλαιστίνη, με σαφείς σοσιαλιστικές αναφορές. Η ευμάρεια των εβραϊκών συλλόγων οδήγησε στη διοργάνωση διεθνών αγώνων με όμορα σωματεία, όπως η Hakoah Vienna, η Bar-Kochba Berlin ή η Maccabi Bucharest. Κατά τη διάρκεια αυτών των αγώνων, η σημαία με το αστέρι του Δαβίδ έκανε την εμφάνισή της στο γήπεδο, πυροδοτώντας διαμαρτυρίες από τους Άραβες, οι οποίοι κατηγορούσαν τους Εβραίους ότι χρησιμοποιούσαν το ποδόσφαιρο ως πολιτικό εργαλείο για να διεκδικήσουν τη δημιουργία εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη, διασπώντας εδαφικά και εθνοτικά την περιοχή. 

Η ομάδα της Μακάμπι Τελ Αβίβ το 1939 σε περιοδεία στην Αυστραλία / Wikimedia Commons

Όταν ο Yosef Yekutieli, ένας από τους κορυφαίους μάνατζερ της Μακάμπι Τελ Αβίβ, αποφάσισε να δημιουργήσει μια Παλαιστινιακή Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (την PFA) το 1928, η FIFA και οι Βρετανοί τοποτηρητές υπογράμμισαν ότι η ομοσπονδία θα έπρεπε να είναι ανοιχτή σε όλους τους τοπικούς συλλόγους «ανεξαρτήτως θρησκείας ή φυλής», όπως ρητά αναφερόταν στην ανακοίνωση και όπως στη συνέχεια προστέθηκε στο καταστατικό. Όταν όμως η PFA συνήλθε για πρώτη φορά, υπήρχαν 14 εκπρόσωποι εβραϊκών ομάδων και μόνο ένας εκπρόσωπος αραβικής ομάδας. Εν τω μεταξύ, από τους 69 αναγνωρισμένους συλλόγους, μόνο οι 11 είχαν αραβικές ρίζες, παρότι οι Άραβες αντιπροσώπευαν περίπου το 70% του πληθυσμού της Παλαιστίνης. Περιθωριοποιημένα εντός της Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας, τα περισσότερα αραβικά σωματεία δεν είχαν το δικαίωμα να αγωνιστούν με άλλες ομάδες, κυρίως με έδρα τον γειτονικό Λίβανο, κομμάτι επίσης του βρετανικού προτεκτοράτου, όντας αποκλεισμένα από την PFA. Από την άλλη πλευρά, διοργανώθηκαν αγώνες μεταξύ εβραϊκών συλλόγων κι άλλων ομάδων από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, όπως και με την εθνική ομάδα της Αιγύπτου, ενισχύοντας την ιδέα στην ευρύτερη περιφέρεια και στη Δύση μιας πολύ πιο «εβραϊκής» Παλαιστίνης από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα.

Έτσι, το 1931 ιδρύθηκε η APFS, η ποδοσφαιρική ομοσπονδία Παλαιστινίων Αράβων, που δεν ένιωθαν να εκπροσωπούνται από την PFA, σε μία απόφαση που έγινα σύντομα «σημαία» για το παλαιστινιακό, αραβικό εθνικιστικό κίνημα. Η απόφαση δημιουργίας της APFS ήταν σημείο καμπής για τη σχέση των δύο πλευρών, πυροδοτώντας τη βία και την τρομοκρατία. Την ίδια χρονιά, έκανε την εμφάνιση της Etzel, μια παραστρατιωτική οργάνωση που έδρασε μέχρι το 1948 και τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, υπεύθυνη για πολυάριθμες επιθέσεις εναντίον των Αράβων αλλά και κατά των βρετανικών αρχών. Ένα χρόνο αργότερα, το 1932, θα δημιουργηθεί η al-Kaff al-Aswad, μια ισλαμική τρομοκρατική οργάνωση ως απάντηση στην Etzel. Το 1936, μια γενική απεργία κατά της εβραϊκής μετανάστευσης, οργανωμένη από αραβικές οργανώσεις, οδήγησε σε μια ένοπλη εξέγερση, με την βρετανική καταστολή κατά των Αράβων να κορυφώνεται, της τρομοκρατικές ενέργειες της Etzel να γίνονται πιο συχνές και τα περιστατικά βίας να πολλαπλασιάζονται. 

Οι αραβικοί σύλλογοι πίεζαν για την επιστροφή τους στην PFA, η οποία στις αρχές της δεκαετίας του 1940, ενώ μαινόταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, φαινόταν προσωρινά να αναζητά τον δρόμο για χαλάρωση και βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των δύο εθνοτήτων. Το 1942 διοργανώθηκε το πρώτο παλαιστινιακό πρωτάθλημα, στο οποίο συμμετείχαν πέντε αραβικοί σύλλογοι, ωστόσο οι έντασεις στο πολιτικό, κοινωνικό και παραστρατιωτικό πεδίο συνέχιζαν να «μολύνουν» το ποδόσφαιρο. Το 1944 ιδρύθηκε μια νέα ομοσπονδία Αράβων Παλαιστινίων, η PSF, με έδρα τη Γιάφα, προχωρώντας στη δημιουργία ενός νέου, παράλληλου πρωταθλήματος απέναντι σε εκείνο που είχε δημιουργήσει η PFA. Η εξέλιξη αυτή τροδοδότησε με τη σειρά της την ενίσχυση των εθνικιστικών τάσεων σε μερίδα Ισραηλινών και στη δημιουργία μίας νέας παραστρατιωτικής ομάδας, της Loḥamei Ḥerut Israel, γνωστής ως Stern Gang, που σηματοδότησε την έναρξη ενός νέου κύκλου βίας, τόσο απέναντι στους Άραβες όσο κι απέναντι στους Βρετανούς, με αποκορύφωμα τη δολοφονία, το 1944, του Βάλτερ Γκίνες, Άγγλου υπουργού για τη Μέση Ανατολή. Μετά τη δολοφονία του Γκίνες, οι βρετανικές αρχές απαγόρευσαν ξανά τους αγώνες μεταξύ εβραϊκών ομάδων και ομάδων Βρετανών στρατιωτών και δύο χρόνια αργότερα έθεσαν εκτός νόμου την Μπεϊτάρ Ιερουσαλήμ, ομάδα με στενές σχέσεις με την Stern Gang.

Ο πόλεμος τελείωσε, οι δυνάμεις του Άξονα στην Ευρώπη ηττήθηκαν και το 1947 ο ΟΗΕ αποφασίζει τη δημιουργία δύο διαφορετικών κρατών, ενός εβραϊκού και ενός αραβικού, στη γη της Παλαιστίνης. Ήταν μια απόφαση που αφενός αναγνώριζε τον προαιώνια παρουσία του αραβικού στοιχείου στα παλαιστινιακά εδάφη, αφετέρου παραχωρούσε το δικαίωμα στους Ισραηλινούς γηγενείς ή εποίκους να ζήσουν στην περιοχή και να δημιουργήσουν το δικό τους ανεξάρτητο κράτος. Η απόφαση τον ΟΗΕ δεν θα εφαρμοστεί ποτέ, καθώς, μετά την αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων, η σύγκρουση των δύο πλευρών θα λάβει εκρηκτικές διαστάσεις και θα βάλει μέσα και γειτονικές αραβικές χώρες.

Στον πόλεμο του 1948 επικράτησαν οι ένοπλες δυνάμεις και παραστρατιωτικές ομάδες των εβραϊκών κοινοτήτων, δημιουργήθηκε το κράτος του Ισραήλ, εκατοντάδες χιλιάδες Άραβες εγκατέλειψαν την περιοχή ή βρέθηκαν αρχικά στο περιθώριο εντός των ισραηλινών συνόρων πλέον. Οι αθλητικές δομές των αραβικών σωματείων είχαν ουσιαστικά εξαφανιστεί. Η Παλαιστίνη, όπως ήταν γνωστή σχεδόν μέχρι το 1947, «έσβησε» από τον ποδοσφαιρικό χάρτη, με το  Ισραήλ να συμμετέχει στην ίδρυση της AFC, της ασιατικής ομοσπονδίας ποδοσφαίρου, παίρνοντας μέρος στα προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου από το 1950. Αντίθετα με ό,τι συνέβη στο στρατιωτικό πεδίο, στο πολιτικό πεδίο, οι κοινωνικές αλλαγές της μεταπολεμικής δεκαετίας του 1950 οδήγησαν σε μια ταχεία προλεταριοποίηση των Αράβων πολιτών του Ισραήλ, οι οποίοι ήρθαν εγγύτερα στις εργατικές ενώσεις και γαλουχήθηκαν σε κομμουνιστικά ιδεώδη. Η Histadrut, η Ομοσπονδία Εργατών, και το Mapai, το κυβερνών Κόμμα των Εργατών, καλλιέργησαν την ιδέα του ποδοσφαίρου ως πεδίου κοινωνικής χειραφέτησης και σύγκλισης Αράβων και Εβραίων. 

Σε αυτά τα χρόνια, η εθνική ομάδα του Ισραήλ έφτασε στο απόγειό της, με συμμετοχή σε δύο τελικούς του Κυπέλλου Ασίας – το 1950 και το 1960 – και μία κατάκτηση του Κυπέλλου Ασίας το 1964, με τον 19χρονο Ρωσοεβραίο επιθετικό της Μακάμπι Νετάνια,  Mordechai Spiegler, να κάνει «πράγματα και θαύματα» στον αγωνιστικό χώρο. Αν ο Spiegler καθιερώθηκε γρήγορα ως το πρώτο ποδοσφαιρικό είδωλο των Εβραίων Ισραηλινών οπαδών, οι Άραβες Ισραηλινοί θαύμασαν τις αρετές του Ali Othman, ο οποίος το 1967, σε ηλικία μόλις 15 ετών, έκανε το ντεμπούτο του για τη Hapoel Jerusalem και σύντομα έγινε εθνικό σύμβολο για τον αραβικό πληθυσμό του Ισραήλ.

*Αυτές και πολλές άλλες ιστορίες που καλύπτουν σχεδόν 100 χρόνια ποδοσφαίρου στη γη της Παλαιστίνης βρίσκονται στο νέο επεισόδιο του podcast της ROSA Πελότα Λίμπρε, όπου δίνουμε δώρο στους φίλους ακροατές μας δύο (2) φετινές εμφανίσεις της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου της Παλαιστίνης σε κόκκινο χρώμα. 

Ακούστε το νέο επεισόδιο του podcast «Πελότα Λίμπρε»: