Ισπανικός εμφύλιος: Ωδή στις γυναίκες που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή κατά του φασισμού

Για έναν ανεξήγητο λόγο, που ωστόσο θα μπορούσε να εξηγηθεί από το πρίσμα των πατριαρχικών στερεοτύπων, η συμμετοχή και δράση γυναικών στον ισπανικό εμφύλιο δεν είναι ευρέως γνωστή. Γνωρίζουμε για πολλούς άνδρες συγγραφείς και καλλιτέχνες, όπως ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ ή ο Όρσον Γουέλς, που βρέθηκαν στην Ιβηρική για να πολεμήσουν κατά του φασισμού, ωστόσο για τις γυναίκες γνωρίζουμε ελάχιστα.

Το κενό αυτό επιδιώκει να καλύψει με το νέο βιβλίο της με τίτλo «Tomorrow Perhaps the Future», που αναμένεται να κυκλοφορήσει την άνοιξη, η Βρετανίδα συγγραφέας Σάρα Γουάτλινγκ. Στο βιβλίο της, όπως διαβάζουμε από την Telegraph, πρωταγωνιστούν μία σειρά από γυναίκες που από διαφορετικό μετερίζι στήριξαν ενεργά τις δυνάμεις των Δημοκρατικών, με τη συγγραφέα να παρουσιάζει με ιδιαίτερη ευαισθησία τα κίνητρα γυναικών που πολέμησαν εθελοντικά στην Ισπανία διακινδυνεύοντας τη ζωή τους. Πολλές από τις πρωταγωνίστριες υιοθετούσαν μία ριζοσπαστική θέση σε σειρά ζητημάτων στην καθημερινή τους ζωή, από τον μοντερνισμό στη λογοτεχνία έως τις απόψεις κατά του ρατσισμού στην κοινωνία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Αμερικανίδα συγγραφέα και δημοσιογράφο Μάρθα Γκέλχορν.

Η Γκέλχορν αποτέλεσε στη συνέχεια μία κορυφαία πολεμική ανταποκρίτρια στην ιστορία της δημοσιογραφίας, ξεκινώντας από την Ισπανία, καλύπτοντας τον αγώνα των Δημοκρατικών, με την πεποίθηση ότι αν έγραφε ειλικρινά και, κυρίως, ανθρώπινα για όλα όσα παρατηρούσε από τη δική τους σκοπιά, θα κατάφερνε να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες της. Μαζί με την Γκέλχορν, ξεχωρίζει η παρουσία της επίσης Αμερικανίδας ταξιδιωτικής συγγραφέα και δημοσιογράφου Βιρτζίνια Κάουλς, η οποία υπήρξε μεταξύ των ελάχιστων ανταποκριτών που επεδίωξαν να πάρουν συνεντεύξεις κι από στελέχη των εθνικιστών του Φράνκο.

Στην Ισπανία, επίσης, μετέβησαν και γυναίκες συγγραφείς, όπως η μυθιστοριογράφος Σίλβια Τάουνσεντ Γουόρνερ, μία μαχητική κομμουνίστρια, που έδρασε κυρίως στη Βαρκελώνη. «Υπάρχει ένας άλλος τρόπος για να πολεμάει κανείς για την ελευθερία, χωρίς όπλα. Μπορούμε να πολεμάμε με το μυαλό», έγραφε στο φεμινιστικό της δοκίμιο «Three Guineas»η Βιρτζίνια Γουλφ, απηχώντας τον προβληματισμό πλήθους γυναικών εκείνη την περίοδο που αναζητούσαν τη ρήξη με τα πατριαρχικά στερεότυπα, χωρίς να μπουν σε μία συγκρουσιακή σχέση με τον άνδρες εντός των κοινωνιών τους, αλλά να κερδίσουν ορατότητα και ιδεολογική, πνευματική και οικονομική ανεξαρτησία. Αυτήν ακριβώς την οπτική επιχειρεί να αναπτύξει και η Γουάτλινγκ στο βιβλίο της.

Η ήττα των Δημοκρατικών το 1939 αποτέλεσε ένα βαρύτατο πλήγμα σε ολόκληρο το δημοκρατικό κόσμο στην Ευρώπη και, σε συνδυασμό με τις συνέπειες της προσάρτησης της Αυστρίας και της Τσεχοσλοβακίας την προηγούμενη χρονιά από τη ναζιστική Γερμανία, η πλειονότητα των συγγραφέων, διανοούμενων κι ανθρώπων που είχαν βρεθεί στο ισπανικό μέτωπο ένιωθαν βαθιά ηττημένοι. Η ψυχολογία αυτή είναι διάχυτη στο βιβλίο της Σάρα Γουάτλινγκ, ενώ υπάρχουν και σημεία όπου ο αναγνώστης μπορεί να πάρει «ανάσες» και να δει τις ρωγμές στο σκοτάδι του πολέμου. Χαρακτηριστική περίπτωση η Νάνσι Κιούναρντ, που παρέμεινε κοντά στα ισπανογαλλικά σύνορα, από όπου κάλυψε για λογαριασμό τηςεφημερίδας Manchester Guardian το πέρασμα αμέτρητων προσφύγων από την Ισπανία στην όμορη Γαλλία. Η Κιούναρντ, περιγράφοντας όλα όσα, έγραψε για τον «θρίαμβο της κολάσεως», ωστόσο άφησε να εννοηθεί ότι η νίκη απέναντι στο σκοτάδι θα έρθει και θα είναι «αποκαλυπτική» – όπως και έγινε το 1945 με την ήττα των ναζιστών και τη νίκη των συμμάχων.

«Viva la quinta brigada», λοιπόν, για ένα βιβλίο που θα περιμένουμε να μεταφραστεί στα ελληνικά και γιατί παρουσιάζει ενδιαφέρον θεματολογικά, και γιατί είναι καιρός να εμπλουτιστούν οι βιβλιογραφικές αναφορές για την παρουσία και δράση των γυναικών στον ισπανικό εμφύλιο.