Λυρική: Παραιτήθηκε η σύμβουλος παραγωγής της «Στρέλλα» γιατί δεν διάλεξαν τρανς πρωταγωνίστρια

Την παραίτησή της από την Εθνική Λυρική Σκηνή γνωστοποίησε μέσω ανάρτησής της στο Facebook η σύμβουλος παραγωγής της όπερας «Στρέλλα», καθώς, όπως καταγγέλλει, ο πρωταγωνιστικός ρόλος δεν δόθηκε σε τρανς γυναίκα.

Πρόκειται για ένα εμβληματικό έργο για την γυναικεία τρανς ορατότητα και εμπειρία σε σκηνοθεσία Πάνου Κούτρα και σενάριο του ίδιου και του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, που με την εξαιρετική ερμηνεία της Μίνας Ορφανού το 2009 είχε κάνει μία σπουδαία πορεία σε περισσότερα από 20 διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου σε όλο τον κόσμο, αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις.

Στην ανάρτησή της η τρανς εκπαιδευτικός και συγγραφέας Καθρην Ράιλυ (Katherine Reilly) που είχε αναλάβει καθήκοντα Συμβούλου Παραγωγής για την όπερα, ανακοίνωσε ότι αποχωρεί:

«Δεν συνηθίζω να κάνω τέτοιου είδους αναρτήσεις, αλλά μόλις ήρθε στην αντίληψή μου ότι ο πρωταγωνιστικός ρόλος για την όπερα ‘Στρέλλα’ ΔΕΝ δόθηκε σε τρανς γυναίκα. Αποχωρώ και επίσημα από τον ρόλο του Συμβούλου Παραγωγής και λήγω την συνεργασία μου με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Ευχαριστώ όσους συνεργάτες έχουν πραγματικά στηρίξει την κοινότητα και εύχομαι στο μέλλον να υπάρξει μεγαλύτερη ορατότητα για όλα τα τρανς άτομα.»

«Η ακρόαση γίνεται για την επιλογή ρόλων διεμφυλικών γυναικών και απευθύνεται σε διεμφυλικές γυναίκες ερμηνεύτριες, οποιασδήποτε φωνητικής κατηγορίας –υψίφωνης ή βαρύτονης– με υποκριτικές και φωνητικές ικανότητες και προαιρετικά ανάγνωσης παρτιτούρας σε ερασιτεχνικό επίπεδο», αναφέρεται στην ανακοίνωση που εξέδωσε η Εθνική Λυρική Σκηνή.

«Μια χαμένη ευκαιρία: η αορατότητα των τρανς γυναικών, η συστημική τρανσφοβία και η ΕΛΣ»

Την εξέλιξη αυτή σχολίασε σε δική της ανάρτηση και η ψυχολόγος, κι επιστηµονικά υπεύθυνη του Orlando LGBT+, Έλενα – Όλγα Χρηστίδη

«Μια χαμένη ευκαιρία: η αορατότητα των τρανς γυναικών, η συστημική τρανσφοβία και η Εθνική Λυρική Σκηνή.
Με αφορμή την ανακοίνωση ότι η Εθνική Λυρική Σκηνή ανεβάζει τη Στρέλλα, ένα εμβληματικό έργο για την γυναικεία τρανς ορατότητα και εμπειρία, αλλά και τις πληροφορίες ότι ο ομώνυμος ρόλος είχε εξαρχής δοθεί σε σις άνδρα/αρρενωπότητα/μη τρανς γυναίκα, έχει ξεκινήσει μια συζήτηση γύρω από όσα άτομα τουλάχιστον μας αφορούν ζητήματα ΛΟΑΤΚΙ+/κουήρ εκπροσώπησης, συμπερίληψης, αναπαράστασης.

Τα επιχειρήματα που ακούγονται και υποστηρίζουν την επιλογή της Λυρικής, είναι κυρίως τα εξής:

– δεν υπάρχουν τρανς γυναίκες τραγουδίστριες όπερας στην Ελλάδα (και υπάρχουν λίγες διεθνώς)
– είναι σημαντικότερο να ανέβει το έργο ακόμα και χωρίς τρανς γυναίκα πρωταγωνίστρια για να ενισχυθεί η ορατότητα ανάλογων θεματικών/έργων
– ο πρωταγωνιστής ίσως δεν είναι σις άνδρας και είναι μη σις άτομο, είναι και του χώρου (ως drag performer) και είναι εξαιρετικός επαγγελματίας, τι άλλο θέλουμε δηλαδή

Προσπαθώ να τα απαντήσω εν συντομία:

– Η Λυρική δεν φαίνεται από πουθενά να έκανε σοβαρή έρευνα για να βρει αν θα μπορούσε τρανς γυναίκα να αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Μας έρχονται πολλές πληροφορίες ιδιωτικά ότι ιδέες για τρανς γυναίκες που θα μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στις τεχνικές του ανάγκες υπάρχουν -ίσως και από Ελλάδα, σίγουρα από εξωτερικό. Προφανώς όμως και η πιθανότητα να μην υπάρχουν, ή να είναι λίγες, είναι και αυτό κάτι που πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι σχετίζεται με τη συστημική τρανσφοβία. Για μια μειονοτική ομάδα που αντιμετωπίζει τις μεγαλύτερες ίσως διακρίσεις στην εκπαίδευση και την εργασία όπως οι τρανς γυναίκες, πολλές εκ των οποίων στην Ελλάδα οδηγούνται εκτός σχολείου λόγω των διακρίσεων και ακόμα συχνότερα εκτός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μας είναι εύκολο να φανταστούμε ότι θα ήταν ακόμα πιο δύσκολο να ολοκληρώσουν σπουδές όπερας.
Εδώ η Λυρική είχε μια ευκαιρία: να αναγνωρίσει τα θεσμικά εμπόδια και να αλλάξει τους κανόνες φέροντας νέες ιδέες για το ανέβασμα του έργου: δίγλωσσο έργο (με τρανς γυναίκα τραγουδίστρια όπερας από το εξωτερικό), έργο στα ελληνικά με συνδυασμό μουσικών ειδών ή/και πεζού λόγου ώστε μια ταλαντούχα τρανς γυναίκα που μιλά ελληνικά να μπορεί να ανταποκριθεί, και άλλα. Το βασικό σε αυτό δεν ήταν η καλλιτεχνική σύνθεση που θα οδηγούσε στο τελικό αποτέλεσμα, αλλά ότι η Λυρική και οι υπεύθυνοι της παράστασης θα αναγνώριζαν ότι είναι σημαντικό να μπουν σε μια τέτοια διεργασία. Διεργασία στην οποία θα μπορούσαν να κάνουν άνοιγμα στην κοινότητα και σε τρανς καλλιτέχνιδες για ζυμώσεις, σκέψεις, ιδέες. Το ότι δεν το έκανε είναι απόδειξη της συστημικής τρανσφοβίας εντός της και ανάμεσα στους συντελεστές της παράστασης. Δεν μας εκπλήσσει και ταυτόχρονα δεν θεωρούμε ότι εδώ είναι το τέλος. Το θέμα μας δεν είναι να κάνουμε cancel την Λυρική και τους συντελεστές.

Αν θέλουν να κάνουν επανορθωτικές κινήσεις, μπορούν.
Θα το κάνουν;

– Γιατί να είναι σημαντικότερο να ανέβει το έργο με έναν τρόπο που αναπαράγει την συστημική τρανσφοβία από το να ανοίξει μια ουσιαστική διεργασία συμπερίληψης όπως η παραπάνω, ή αλλιώς να μην ανέβει καθόλου; Η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα το γνωρίζει αυτό το δίλημμα. Μπροστά στο να παρουσιαστούν οι κουήρ ζωές σε μέινστριμ κοινό, μας ζητείται να κάνουμε εκπτώσεις σε όλα. Αν όμως κάνοντάς τες απλά αναπαράγουμε αποκλεισμούς και εξωτικοποίηση, η απάντηση είναι εύκολη: να μην παρουσιαστούν, γιατί θα προκληθεί μεγαλύτερο κακό από το ρομαντικοποιημένο “καλό” που μας προτείνεται.

– Η υπογράφουσα έχει αλλεργία με τις προσωπικές επιθέσεις, πόσο μάλλον σε κουήρ άτομα. Επομένως εφόσον ο πρωταγωνιστής που έχει ήδη επιλεγεί δεν είναι τρανς γυναίκα (συγκεκριμένα τρανς γυναίκα, όχι γκέι άνδρας, όχι non-cis άτομο) καλό θα είναι να παραιτηθεί με συνειδητότητα. Σε αυτήν την περίπτωση μόνο σεβασμό θα πρέπει να έχει. Αν δεν το κάνει, καλό θα είναι να κριθεί η συγκεκριμένη απόφασή του και όχι ολόκληρη η πορεία ή η προσωπικότητά του -προσωπική, ταυτοτική, επαγγελματική.
Να κρατήσουμε εδώ επίσης ότι πολλές φορές ένας non-cis αυτοπροσδιορισμός μπορεί να πάει πακέτο με cis προνόμια. Αν εγώ αυτοπροσδιορίζομαι ως non-cis αλλά χρησιμοποιώ τις αντωνυμίες που μου αποδόθηκαν από όταν γεννήθηκα, έχω έκφραση φύλου σχετικά στερεοτυπική ως προς το φύλο που μου αποδόθηκε, δεν με αφορά να προβώ σε ιατρική φυλομετάβαση κλπ, καλό θα είναι να αναγνωρίζω ότι έχω και τα συναφή προνόμια στον δημόσιο χώρο. Καθόλου αυτό δεν διαγράφει φυσικά τυχόν άλλους αποκλεισμούς μου -δεν είναι όμως και τυχαίο ότι τόσες τρανς γυναίκες και για όλους τους παραπάνω λόγους (τρανσφοβίας, σεξισμού κλπ) βιώνουν πολλαπλάσιους αποκλεισμούς.

Δεν διατίθεται η τρανς γυναικεία ταυτότητα για σχετικισμούς και εργαλειοποιήσεις επομένως. Και για όλα τα παραπάνω, έχει σημασία να είναι τρανς γυναίκα αυτή που θα υποδυθεί τον ρόλο μιας τρανς γυναίκας σε ένα έργο.
Και για να απαντήσουμε και σε γενικές σκέψεις περί αξιοκρατίας (να πάρει τον ρόλο το καλύτερο/πιο ταλαντούχο άτομο) αλλά και αναχρονισμών και άστοχων συγκρίσεων: κάθε απόφαση κρίνεται στο συγκείμενο στο οποίο λαμβάνεται. Αν σε κάποιες δεκαετίες από τώρα (με ουτοπική αισιοδοξία) σκεφτούμε ότι δεν ισχύει κανένας αποκλεισμός για τρανς άτομα και επιπλέον επιβαρύνσεις για τρανς γυναίκες, μπορούμε ίσως να ξανασυζητήσουμε ποιο άτομο υποδύεται τι.
Όσο ακόμα οι συνθήκες είναι τέτοιες, ακραίων παραβιάσεων, η έννοια της αξιοκρατίας δεν υπάρχει. Μας έχει αφήσει προ πολλού, και η επίκλησή της μόνο προνομιακά επιχειρήματα αναπαράγει.».