Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος συνομιλεί διαρκώς με το παρελθόν και το παρόν

«Μέσα στην ελπίδα υπάρχει η έννοια του ονείρου και τίποτα δεν θα μ’ εμποδίσει και δεν θα εμποδίσει τους ανθρώπους να ξαναρχίσουν να ονειρεύονται. Ακριβώς μέσα σ’αυτό το χάος να ονειρεύονται αυτό που πάντα ήταν αίτημα σ’ όλες τις εποχές: Έναν καλύτερο κόσμο. Αυτό δεν θα τελειώσει ποτέ».

– Συζήτηση με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, περιοδικό «Ουτοπία», τεύχος 1.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1935. Έκανε νομικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τις οποίες εγκατέλειψε πριν πάρει το πτυχίο του. Το 1961 έφυγε στο Παρίσι, όπου αρχικά παρακολούθησε στη Σορβόννη μαθήματα γαλλικής φιλολογίας και φιλμογραφίας, καθώς και μαθήματα εθνολογίας και στη συνέχεια μαθήματα κινηματογράφου στη Σχολή Κινηματογράφου IDHEC και στο Musée de l’ homme.

Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1964 και μέχρι το 1967 εργάστηκε ως κριτικός κινηματογράφου στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή», μαζί με τον Βασίλη Ραφαηλίδη και την Τώνια Μαρκετάκη. «Επέστρεψα στην Ελλάδα, μετά τις σπουδές μου στην Γαλλία. Το λεωφορείο της Ολυμπιακής από το αεροδρόμιο του Ελληνικού, μας άφηνε τότε στα γραφεία της εταιρίας στην Πλατεία Συντάγματος. Με τις αποσκευές μου στα χέρια, βάδιζα προς το σπίτι των γονιών μου. Έπεσα πάνω σε μια φοιτητική διαδήλωση την ώρα που οι αστυνομικοί είχαν ορμήσει στα παιδιά και τα έδερναν. Εγώ δεν είχα καμία σχέση με όλα αυτά που συνέβαιναν κι έτσι συνέχισα τον δρόμο μου. Ε, έφαγα ξύλο. Μου σπάσανε τα γυαλιά. Γύρισα στο σπίτι μου πολύ αναστατωμένος. Ένιωσα σαν να βρισκόμουν μπροστά σ’ ένα δίλημμα: ‘σ’ ενδιαφέρει αυτός ο τόπος ή όχι;’. Είχα πει στη φίλη μου την Τώνια Μαρκετάκη που μου είχε προτείνει να κάνω κριτική κινηματογράφου στην εφημερίδα “Αλλαγή” ότι είχα έρθει στην Ελλάδα για να φύγω. Την άλλη μέρα της τηλεφώνησα και της είπα ότι θα μείνω. Κι έμεινα. Για να καταλάβω. Έκανα τις πρώτες μου ταινίες “Αναπαράσταση”, “Μέρες του ’36” και “Θίασος” για να καταλάβω την Ελλάδα», αναφέρει ο φίλος Τέλλος Φίλης, ανατρέχοντας σε αναφορά του Αγγελόπουλου για την παραμονή του Ελλάδα.

Η «βουτιά» στον κινηματογράφο

Με τον κινηματογράφο άρχισε να ασχολείται το 1965 και το 1968 παρουσίασε την πρώτη του μικρού μήκους ταινία, Εκπομπή, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Το 1970, η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, «Αναπαράσταση», κέρδισε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, καθώς και άλλες διακρίσεις στο εξωτερικό, και σηματοδότησε την αυγή του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου. Έκτοτε, οι ταινίες του έχουν συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και έχει κερδίσει πολλά βραβεία, τα οποία τον καθιέρωσαν παγκοσμίως ως έναν από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του σύγχρονου κινηματογράφου. Πολλά αφιερώματα που τιμούν τη δουλειά του Θόδωρου Αγγελόπουλου έχουν πραγματοποιηθεί σ’ όλο τον κόσμο. Έχει αναγορευθεί επίτιμος διδάκτορας των Πανεπιστημίου των Βρυξελλών, του Πανεπιστημίου Ναντέρ  στο Παρίσι και του Πανεπιστημίου του Έσσεξ. Μαζί με τον Βασίλη Ραφαηλίδη υπήρξε συνιδρυτής του περιοδικού «Σύγχρονος Κινηματογράφος».

Ο ίδιος ανήκε ιδεολογικά στο χώρο της Αριστεράς, διατηρώντας πάντοτε μία εξερευνητική κι ανατρεπτική ματιά,  χωρίς να «βολεύεται» από τις θέσεις της σε μία σειρά ζητημάτων. «Για μένα η Αριστερά δεν σημαίνει τίποτε από τη στιγμή που δείχνει μόνο αρνητική διάθεση. Το τεράστιο πρόβλημα της Αριστεράς σήμερα είναι ότι δεν έχει πρόταση. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν και εγώ δεν ξέρω πόσες συνιστώσες στη μία πλευρά. Στην άλλη πλευρά υπάρχει μόνο ένα “όχι” σε όλα τα πράγματα. Δεν σημαίνουν τίποτε αυτά χωρίς πρόταση. Και η πρόταση δεν είναι να ευνοούμε μόνο ένα μέρος της κοινωνίας αλλά ΤΗΝ κοινωνία. Είμαστε ένα σύνολο και δεν θα ήθελα να πιστέψω ότι τα κόμματα έχουν καταντήσει μαγαζιά με τους δικούς του πελάτες το καθένα», είχε δηλώσει σε συνέντευξή του το 2011 στο «Βήμα» και τον Γιάννη Ζουμπουλάκη, λίγους μήνες πριν το θανατηφόρο δυστύχημα στη Δραπετσώνα, σε διάλειμμα των γυρισμάτων της νέας του ταινίας «Η άλλη θάλασσα».

Παγκόσμια αναγνώριση

Το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης καθιέρωσαν το 2012 Διεθνές Βραβείο «Θόδωρος Αγγελόπουλος» ως ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη του σπουδαίου Έλληνα δημιουργού, με τοβραβείο να απονέμεται κάθε Νοέμβριο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ο Αγγελόπουλος και οι ταινίες του χαίρουν βαθύτατης εκτίμησης από μεγάλους σκηνοθέτες του κινηματογράφου, με τον Εμίρ Κουστουρίτσα να πλέκει τακτικά το εγκώμιο του Έλληνα κινηματογραφιστή , χαρακτηρίζοντάς τον «μεγάλη μορφή του ευρωπαϊκού κινηματογράφου», παραδεχόμενος ότι οι ταινίες του αποτέλεσαν επιρροή για τον ίδιο. «Μέσα από το φακό του, ο Αγγελόπουλος κοιτάει τα πράγματα σιωπηλά. Είναι το βάρος αυτής της σιωπής και η ένταση του αμετακίνητου βλέμματος της κάμερας του Αγγελόπουλου, που κάνει τον Μεγαλέξανδρο τόσο δυνατό, που ο θεατής δεν μπορεί να αποδράσει από τη οθόνη. Αυτού του είδους η κινηματογράφηση, τόσο προσωπική και μοναδική στην ιδιαιτερότητά της, τείνει να επιστρέφει στις ρίζες του σινεμά. Αυτό ακριβώς είναι που δημιουργεί την εντύπωση της φρεσκάδας και της δύναμης. Όσο για μένα, παρακολουθώντας αυτό το φιλμ, ένιωσα βαθιά την απόλαυση του κινηματογράφου, με την πιο απόλυτη έννοια του όρου», είχε πει ο Ακίρα Κουροσάβα για τον «Μεγαλέξανδρο», με τους Ίνγκμαρ Μπέργκμαν και Βιμ Βέντερς να δηλώνουν «συγκλονισμένοι» από τον «Μελισσοκόμο» και το «Βλέμμα του Οδυσσέα».

«Πριν δω την ταινία του Αγγελόπουλου, εγώ, που έχω μεγαλώσει χωρίς πατέρα, δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα τον ανακάλυπτα στην εικόνα ενός δέντρου. Η τελευταία σκηνή του Τοπίου στην Ομίχλη ήταν μια αποκάλυψη για μένα. Είναι μια μοναδική, θα μπορούσε κάποιος να πει, “ιαπωνική σκηνή”, που με εξέπληξε, γιατί είχα πάντα στο μυαλό μου την ελληνική παράδοση αποκλειστικά συνδεδεμένη με ερείπια, βράχους και θεούς. Σε αυτήν την σκηνή είδα μια πρόκληση απέναντι σε κάθε αναστολή και εξουσία. Γι’ αυτό θα χρησιμοποιούσα τα λόγια του Μπέργκμαν για να πω ότι ο στόχος του σινεμά είναι να φέρει πάλι το όνειρο πίσω στη ζωή μας, βοηθώντας μας έτσι να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες της ζωής», είχε δηλώσει ο Ντούσαν Μακαβέγεφ, αναφερόνενος στο «Τοπίο στην ομίχλη», ενώ ο Γουίλιαμ Φρίντκιν είχε τονίσει ότι επηρεάστηκε πολύ από το κινηματογραφικό του ύφος. Ο Μανουέλ ντε Ολιβέιρα τον εκτιμούσε βαθύτατα και τον αποκαλούσε «ποιητή», με τον Μικελάντζελο Αντονιόνι να ομολογεί ότι δάκρυσε στην ταινία «Το μετέωρο βήμα του πελαργού».

«Πολύς νέος κόσμος αναζητεί μια διαφορετική ποιότητα ζωής αλλού, γιατί εδώ δεν υπάρχουν πια ποιότητα και ευκαιρίες. Το κακό σε μένα είναι ότι δεν μπορώ να το κάνω, γιατί σκέφτομαι πάντα το σεφερικό “είναι καιρός να πούμε τα τελευταία μας λόγια, προτού η ψυχή μας κάνει πανιά”. Και αυτό πρέπει να ειπωθεί εδώ που γεννήθηκε η ελπίδα κάποτε. Σε αυτόν τον τόπο». Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος έμεινε στην Ελλάδα και προσπάθησε να την αποτυπώσει με τρόπο ειλικρινή, να μάθει τους Έλληνες να αποδέχονται την ταυτότητά τους ή, καλύτερα, τις πολλές και διαφορετικές ταυτότητές τους μέσα στο χρόνο.

Φιλμογραφία

1968 Η εκπομπή | 1970 Αναπαράσταση | 1972 Μέρες του 36 | 1975 Ο Θίασος | 1977 Οι Κυνηγοί | 1980 Ο Μεγαλέξανδρος | 1981 Χωριό ένα, κάτοικος ένας | 1983 Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη | 1984 Ταξίδι στα Κύθηρα | 1986 Ο Μελισσοκόμος | 1988 Τοπίο στην ομίχλη | 1991Το μετέωρο βήμα του πελαργού | 1995 Το βλέμμα του Οδυσσέα | 1995 Lumiere et companie: Οδυσσέας | 1998 Μια αιωνιότητα και μια μέρα | 2004 Το λιβάδι που δακρύζει | 2007 Ο καθένας και το σινεμά του σε 3 λεπτά | 2008 Η σκόνη του χρόνου | 2012 Η Αλλη θάλασσα (ανολοκλήρωτο).