Κοντά στην πόλη Juchitán de Zaragoza, στο νότιο Μεξικό, μια κοινότητα του τοπικού λαού των Ζαποτέκ αποδέχεται -και γιορτάζει- εδώ και πολύ καιρό τη μη συμμόρφωση με το φύλο.
Σύμφωνα με κοινωνιολόγους και αναλυτές του φύλου, η έννοια του διαφορετικού ή τρίτου φύλου έχει υπάρξει σε αρκετές ιθαγενείς κοινωνίες της Βόρειας Αμερικής, μεταξύ άλλων στους ανθρώπους των Crow, στους Απάτσι και σε αρκετές άλλες ομάδες ιθαγενών της Αμερικής.
Οι Ζαποτέκοι, ένας ιθαγενής λαός του Μεξικού, είναι μέρος μιας κοινότητας που αποδέχεται εδώ και καιρό τους muxes, ανθρώπους που γεννιούνται άνδρες αλλά υιοθετούν ρόλους και ταυτότητες που σχετίζονται με τις γυναίκες και θεωρούνται επιστημονικά ως τρίτο φύλο.
«Όταν τα αγόρια εκφράζουν θηλυπρέπεια, ορισμένες μητέρες Ζαποτέκ θα αρχίσουν να τα εκπαιδεύουν στους παραδοσιακούς γυναικείους ρόλους», γράφει η Nuria Torres, δημοσιογράφος των NYT, η οποία επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Juchitán το 2014.
Πολλoί, αν και όχι όλοι, οι muxes αναλαμβάνουν ρόλους στην αρχέγονη κοινωνία των Ζαποτέκ που παραδοσιακά συνδέονται με τις γυναίκες: μαγειρεύουν, κεντούν ρούχα, εργάζονται ως κομμώτριες, αναλαμβάνουν τις δουλειές του σπιτιού, φροντίζουν τα παιδιά και τους ηλικιωμένους συγγενείς. Τα τελευταία χρόνια προοδευτικοί πολιτικοί στο Μεξικό επιχειρούν να φέρουν το ζήτημα στην επιφάνεια και να ενισχύσουν τις προσπάθειες ενσωμάτωσης των muxes στην ευρύτερη μεξικανική κοινωνία, να δοθούν ευκαιρίες στην εκπαίδευση και κυρίως στην ένταξη στην αγορά εργασίας, απαγκιστρώνοντάς τους από παραδοσιακούς ρόλους εντός των τοπικών κοινοτήτων.
