Για πολλές από τις φαρμακευτικές εταιρείες που ασχολούνται με την παραγωγή εμβολίων, ο ιός δημιούργησε μια ευκαιρία για να αυξήσουν τα κέρδη τους, να εκτοξεύσουν τη μετοχή τους και να βελτιώσουν τη δημόσια εικόνα τους. Το παγκόσμιο σκάνδαλο Novartis αλλά και η κριτική για τις πρακτικές των φαρμακευτικών σε χώρες που δραστηριοποιούνται έχει ταλαιπωρήσει το χώρο του φαρμάκου διεθνώς και έχει οδηγήσει σε μια σειρά προβληματισμών, που ξεκινούν από την αμφισβήτηση του σημερινού μοντέλου μέχρι την αναπαραγωγή θεωριών συνομωσίας για την πανδημία και το εμβόλιο.
«Οι πλούσιες χώρες έχουν την πλειοψηφία των προμηθειών», τόνισε πριν από δύο εβδομάδες ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους, σε ενημέρωση των δημοσιογράφων στην Γενεύη. «Έχουμε παροτρύνει τα κράτη και τις φαρμακευτικές εταιρείες να σταματήσουν να κάνουν διμερείς συμφωνίες εις βάρος του μηχανισμού COVAX, το οποίο και ελπίζουμε να εγγυηθεί τη χορήγηση εμβολίων στις πιο φτωχές χώρες».
Τις εκκλήσεις του επικεφαλής του ΠΟΥ, αλλά και πολλών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στο τομέα της Υγείας, φαίνεται να μην τις ακούει η παγκόσμια κοινότητα, με την ΕΕ, τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία να έχουν αναπτύξει ένα σκληρό ανταγωνισμό για τη δημιουργία σφαιρών επιρροής για την προώθηση διαφορετικών εμβολίων.
Εμβόλιο για όσους μπορούν να το αντέξουν οικονομικά;
Τα ισχυρότερα οικονομικά κράτη, που αντιπροσωπεύουν μόλις το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού, έχουν αγόρασει το 53% των διαθέσιμων εμβολίων μέχρι τώρα. Με την σημερινή κατάσταση, σχεδόν 70 χώρες χαμηλού εισοδήματος θα είναι σε θέση να εμβολιάσουν μόνο έναν στους δέκα (1/10) πολίτες τους μέσα στο 2021, ενώ οι δυτικές χώρες θα έχουν τα εμβόλια που απαιτούνται για να καλύψουν το σύνολο του πληθυσμού τους. Από τα δύο κορυφαία εμβόλια μέχρι σήμερα, η εταιρία Pfizer προπώλησε πάνω από το 82% των δόσεων που μπορεί να παράξει έως το τέλος του επόμενου έτους σε οικονομικά ισχυρά κράτη, ενώ για το ποσοστό της Moderna ήταν αντίστοιχα 78%.
Η έρευνα του πανεπιστημίου Northeastern στη Βοστώνη των ΗΠΑ δείχνει ότι με τη συσσώρευση του εμβολίου σε αυτά τα κράτη θα αυξηθεί μαζικά το παγκόσμιο ποσοστό θανάτων από τον κορονοϊό. «Εάν είχαμε διανείμει τα εμβόλια με τρόπο δίκαιο, θα είχαμε τη δυνατότητα να μειώσουμε το ποσοστό θνησιμότητας στις αδύναμες χώρες κατά 61%, από το 31% που μπορούμε να πετύχουμε σήμερα. Η μεροληπτική στρατηγική μεταξύ ανεπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου μας οδηγεί στα σημερινά πενιχρά αποτέλεσματα, ενώ την ίδια στιγμή η μη καθολική κάλυψη των εμβολιασμών βοηθά τον ιό να μεταλλάσεται και να γίνεται ακόμα πιο ανθεκτικός», σημειώνουν οι επικεφαλής της έρευνας του πανεπιστημίου.
Τα εμβόλια που έχουν δημιουργηθεί έχουν γίνει με τεράστια χρηματικά ποσά που έχουν διατεθεί πρωτίστως από κράτη, δηλάδη από χρήματα των φορολογούμενων, με το εμβόλιο της Moderna να έχει χρηματοδοτηθεί σχεδόν αποκλειστικά με κρατικό χρήμα. Το εμβόλιο αυτό φαίνεται να είναι το πιο ακριβό στην αγορά – με τεράστια κέρδη που θα προκύψουν από πωλήσεις στις ίδιες τις κυβερνήσεις που πλήρωσαν για πρώτη φορά το φάρμακο μέσα από τα προγράμματα έρευνας για την παρασκευή εμβολίου. Ο σκεπτικισμός που αναπτύσσεται γύρω από τα εμβόλια και τα κρατικά ποσά που δαπανώνται ενισχύεται όσο οι πολιτικές ηγεσίες δεν λαμβάνουν ισχυρά, μόνιμα μέτρα στήριξης των δημόσιων συστημάτων υγείας, τα οποία από την πρώτη μέρα της πανδημίας είναι στην πρώτη γραμμή της υγειονομικής μάχης κατά της πανδημίας.
Το μονοπωλιακό σύστημα και τα υπερκέρδη των φαρμακευτικών
Το σημερινό σύστημα παραγωγής εμβολίων και φαρμάκων, το οποίο ενσωματώνεται στη συμφωνία πνευματικών δικαιωμάτων TRIPS του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, δίνει στους επενδυτές μια μονοπωλιακή διαχείριση 20 ετών, κατά τη διάρκεια των οποίων μπορούν να χρεώσουν σχεδόν ό,τι θέλουν. Η βιομηχανία του φαρμάκου συνεχίζει να βασίζεται σε τεράστιες «ενέσεις» δημόσιου χρήματος για την έρευνα, το προϊόν της πνευματικής ιδιοκτησίας που προκύπτει ιδιωτικοποιείται και το μονοπωλιακό καθεστώς συντηρείται.
Τα εταιρικά στελέχη της Moderna έχουν επικριθεί για την πώληση τεράστιου αριθμού μετοχών όταν αυξήθηκε η τιμή της μετοχής μετά την ανακοίνωση για το εμβόλιο. Ώρες μετά την κυκλοφορία του, στελέχη της Moderna πούλησαν μετοχές αποκομίζοντας κέρδη πολλών εκατομμυρίων ευρώ. Πρώην στελέχη της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ δήλωσαν τότε ότι τα γεγονότα αυτά ήταν «εξαιρετικά προβληματικά» και «άξια διερεύνσης», ωστόσο καμία διερευνητική διαδικασία δεν κινήθηκε ποτέ μέχρι τώρα.
Η απελευθέρωση της πατέντας, οι ελλείψεις και οι ασάφειες
Το ζήτημα της απελευθέρωσης της πατέντας έχει αρχίσει να έρχεται με ορμή στο δημόσιο διάλογο λόγω της αδυναμίας των φαρμακευτικών να εκπληρώσουν τα συμβόλαια που έχουν υπογράψει με τα κράτη. Εδώ και δύο μήνες διαβάζουμε παντού για αριθμούς, παραγγελίες εκατομμυρίων δόσεων, αλλά την ίδια στιγμή καταγράφονται είτε καθυστερήσεις στις παραγγελίες των προηγούμενων μηνών, είτε καθυστερήσεις στην άφιξη των νέων παραγγελιών.
Στην Ελλάδα ο ΣΥΡΙΖΑ έφερε το θέμα στην επιφάνεια, με τον Αλέξη Τσίπρα και τον τομεάρχη Υγείας Ανδρέα Ξανθού να καλεί την κυβέρνηση, αλλά και άλλες πολιτικές δυνάμεις στην ΕΕ να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να πιέσουν την Κομισιόν και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να κινηθεί αποφασιστικά στην άρση του καθεστώτος της πατέντας, ώστε να μπορούν να παραχθούν μαζικότερες ποσότητες εμβολίων και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες. Προς το παρόν δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια ενέργεια, ωστόσο πηγές της πορτογαλικής προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αναμένεται να θέσουν το θέμα προς διερεύνηση το αμέσως επόμενο διάστημα.
«Η πνευματική ιδιοκτησία είναι το αίμα του ιδιωτικού τομέα, που έδωσε απαντήσεις στην πανδημία και σίγουρα δεν είναι αυτός που προκαλεί καθυστερήσεις σήμερα» είχε δηλώσει ο κ. Μπουρλά της Pfizer πριν από ένα μήνα στο Reuters, κι αυτή παραμένει και η κυρίαρχη θέση των φαρμακευτικών εταιριών σήμερα, μεταφέροντας το βάρος στις πολιτικές ηγεσίες. Μήπως τελικά αυτή είναι η πραγματικότητα, όσο κι εάν μπορεί να φαίνεται άβολη για τις κυβερνήσεις; Οι πολιτικές ηγεσίες είναι υπεύθυνες για την χάραξη πολιτικής, για τα λάθη και τις παραλείψεις τους, για το γεγονός ότι δεν γίνονται γρήγορα οι εμβολιασμοί, ότι δεν υπάρχουν κατάλληλες ποσότητες εμβολίων, ότι διατηρείται το ίδιο προβληματικό καθεστώς με την πατέντα και τους αποκλεισμούς δισεκατομμυρίων ανθρώπων από το εμβόλιο.
