Ο Τίτο, η Torcida και το φυτίλι του κροατικού εθνικισμού

Το πρωί της 29ης Οκτωβρίου 1950, η ησυχία της ηλιόλουστης παραθαλάσσιας πόλης του Σπλιτ κλονίστηκε από την ξαφνική άφιξη στην πόλη περίπου εκατό ζωηρών φοιτητών. Μόλις είχαν κατέβει από ένα τρένο από το Ζάγκρεμπ και διέσχιζαν την πόλη προς το στάδιο Stari Plac, χτυπούσαν τύμπανα, ηχούσαν δυνατά οι τρομπέτες, φωνές, πανηγύρια, συνθήματα δονούσαν τον ουρανό.

Το πέρασμά τους έγινε ιδιαίτερα αισθητό κάτω από τα παράθυρα ενός ξενοδοχείου στο κέντρο της πόλης, όπου διέμενε η αποστολή του Ερυθρού Αστέρα Βελιγραδίου, η οποία βρισκόταν στο Σπλιτ ενόψει του αγώνα που θα διεξαγόταν απέναντι στο καμάρι της πόλης, την Χάιντουκ. Οι φασαριόζοι σπουδαστές έφεραν σημαίες με το χαρακτηριστικό λευκό της ομάδας της Δαλματίας, έχοντας λάβει το όνομα “Torcida”, ένα όνομα εξωτικό για τη μουντάδα των Βαλκανίων.

Το γκρουπ είχε δημιουργηθεί λίγες μέρες νωρίτερα, ενόψει εκείνου του αγώνα. Η επιλογή του ονόματος είχε ευθεία αναφορά στους Τorcida, τους οργανωμένους οπαδούς της εθνικής Βραζιλίας, οι οποίοι έγιναν διάσημοι ανά την υφήλιο μεταπολεμικά για την παθιασμένη υποστήριξή τους στη Seleção κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου που είχε φιλοξενήσει η χώρα της Νότιας Αμερικής λίγους μήνες νωρίτερα. Αν και τα Βαλκάνια σίγουρα δεν ήταν άγνωστα για τον φανατισμό των οπαδών των ομάδων της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, μια τέτοια εικόνα όμως ήταν εντελώς ασυνήθιστη ακόμα και για τους μπαρουτοκαπνισμένους ποδοσφαιρικά Σέρβους και Κροάτες.

Εκείνα τα χρόνια, ο στρατάρχης Τίτο είχε μεγάλα σχέδια για τη Γιουγκοσλαβία. Η ιδέα του ήταν να δημιουργήσει μια ενωμένη χώρα, στην οποία η κοινή σοσιαλιστική ιδέα θα μπορούσε να υπερκεράσει τις εθνικιστικές συγκρούσεις που έβγαιναν ξανά στην επιφάνεια και που είχαν στο πρόσφατο παρελθόν βυθίσει τα Βαλκάνια στις συγκρούσεις. Ήταν προφανές ότι ο αγώνας πρωταθλήματος της Χάιντουκ με τον Ερυθρό Αστέρα ήταν κάτι περισσότερο από ένας απλός ποδοσφαιρικός αγώνας. Και η εγκάρδια υποστήριξη των Torcidas κατέληξε να φουντώσει περαιτέρω τα πνεύματα, βοηθώντας στην πυροδότηση της εθνικιστικής σύγκρουσης. Σε ένα σημείο του αγώνα, το αστέρι της Χάιντουκ, Φράνιε Μάτοσιτς, γρονθοκόπησε τον αντίπαλό του Μπόσκο Στάνκοβιτς και έκτοτε το παιχνίδι έγινε ροντέο. Οι Κροάτες λίγο αργότερα άνοιξαν το σκορ και οι οπαδοί εισέβαλαν στον αγωνιστικό χώρο για να πανηγυρίσουν, αναγκάζοντας τις αρχές να διακόψουν τον παιχνίδι.

Ο θρίαμβος του Χάιντουκ γιορτάστηκε με ένα τεράστιο πάρτι στην πλατεία της πόλης, με ένα μέλος της Torcida, τον Žarko Štiglić, να ανεβαίνει σε ένα μπαλκόνι για να διαβάσει δυνατά μια…”νεκρολογία” του Ερυθρού Αστέρα, με προσβλητικά σχόλια για τους παίκτες της σερβικής ομάδας. Το επόμενο πρωί, η Borba – η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα της χώρας – καταδίκασε σκληρά τη συμπεριφορά των Κροατών οπαδών με ένα πύρινο άρθρο της, μιλώντας για “ντροπιαστική συμπεριφορά” των μελών της Torcida.

Με το κεντρικό της άρθρο η εφημερίδα ανέφερε ότι οι Κροάτες οπαδοί εκφόβισαν τον διαιτητή για να επηρεάσουν το αποτέλεσμα του αγώνα, καταγγέλοντας και την διοίκηση της Χάιντουκ που έδωσε τη στήριξή της στους “ταραχοποιούς”, όπως τους ονόμασε. Το θέμα ξέφυγε από το ποδόσφαιρο και εισήλθε στο πεδίο της πολιτικής, με τον Milovan Đilas, έναν από τους στενούς συνεργάτες του Τίτο, να διατάζει τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής για να ρίξει φως στην υπόθεση.

Ενώπιον της εξεταστικής επιτροπής, ο Jurjević Baja, πρόεδρος της Χάιντουκ, προσπάθησε να ρίξει τους τόνους και να δικαιολογήσει τον ενθουσιασμό και το πάθος των Κροατών, εξαπολύοντας παράλληλα επίθεση στον σερβικό Τύπο για εθνικιστική και αντικροατική συμπεριφορά. Ήταν ωστόσο ξεκάθαρο από την αρχή ότι το πολιτικό κλίμα δεν ήταν ευνοϊκό για την Torcida, με τα μέλη της επιτροπής να επιμένουν ότι η Χάιντουκ εκτρέφει φασίστες στην κερκίδα. Σταδιακά, η έρευνα βάθυνε και ήρθαν στην επιφάνεια στοιχεία που συνέδεαν πυρήνες της Torcida με τα ναζιστικά SS κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και του Ivica Grubišić, γραμματέα της Χάιντουκ, ο οποίος δεν ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά ήταν κοντά σε έναν κροατικό πολιτικό σχηματισμό που εμπνεόταν από εθνικιστικές ιδέες και ο οποίος είχε τεθεί πρόσφατα εκτός νόμου από τον Τίτο.

Το σκάνδαλο Torcida, όπως ονομάστηκε από τα σερβικά μέσα ενημέρωσης, αποκάλυψε τις μεγάλες ρωγμές που κρύβονταν κάτω από την επιφάνεια της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας. Ήταν ένα πολιτικό και αθλητικό σκάνδαλο που έμελλε να αφήσει το στίγμα του ευρύτερα στον ομαδικό αθλητισμό στη χώρα. Ο Žarko Štiglić, ο τύπος που διάβασε τη νεκρολογία σε ένα μπαλκόνι αμέσως μετά τη νίκη επί του Ερυθρού Αστέρα, οδηγήθηκε σε ποινικό δικαστήριο για πρόκληση βίας και προσβολή εθνικών συμβόλων, και τελευταία στιγμή του δόθηκε χάρη, ενώ ο Vjenceslav Žuvela, ο φοιτητής που είχε την ιδέα της δημιουργίας της Torcida διαγράφηκε δια βίου από το κομμουνιστικό κόμμα και καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκιση. Η ποινή του μειώθηκε αργότερα σε τρεις μήνες, αλλά παρακολουθούταν από τις γιουγκοσλαβικές μυστικές υπηρεσίες για όλη του τη ζωή, εξέλιξη που του στοίχισε επαγγελματικά και τον έθεσε στο κοινωνικό και οικονομικό περιθώριο. Ο ίδιος αποτέλεσε τις επόμενες δεκαετίες πολιτικό σύμβολο για τον κροατικό εθνικισμό, ειδικά έπειτα από τα γεγονότα στο στάδιο Μαξίμιρ το 1990, που άνοιξαν τις πύλες της κολάσης για τον εμφύλιο πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία.

Ακούστε το νέο επεισόδιο του podcast «Πελότα Λίμπρε»: