COP27: Ένα ακόμη φόρουμ για οικολογικό «ξέπλυμα»;

Η διάσκεψη COP27 του ΟΗΕ για το κλίμα βρίσκεται σε εξέλιξη στο Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου. Είναι μόλις η πέμπτη φορά στην 27χρονη ιστορία της διάσκεψης που πραγματοποιείται στην Αφρική, παρά το γεγονός ότι οι χώρες της ηπείρου υποφέρουν δυσανάλογα από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η κλιματική αλλαγή υπονομεύουν την ανθρώπινη υγεία και ασφάλεια, την επισιτιστική ασφάλεια, καθώς και την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη στις πιο ευάλωτες περιοχές του πλανήτη. Ειδικά για την Αφρική, έρευνες δείχνουν ότι μέχρι το 2030, τέσσερις στις πέντε αφρικανικές χώρες είναι πολύ πιθανό να μην μπορούν να διαχειριστούν με τρόπο βιώσιμο τους διαθέσιμους υδάτινους πόρους, με την ξηρασία να εκτιμάται ότι μπορεί να εκτοπίσει από τις εστίες τους 700 εκατομμύρια ανθρώπους. Οι πολίτες της Αφρικής υποφέρουν δυσανάλογα σε σύγκριση με πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη: από τους αγρότες στην Κένυα που αγωνίζονται να κάνουν τις καλλιέργειές τους να αναπτυχθούν σε ξηρές συνθήκες, μέχρι τους ψαράδες στην Τανζανία που δεν μπορούν να πιάσουν ψάρια βλέποντας τους βιότοπους των κοραλλιογενών υφάλων τους να καταστρέφονται.

Η Αφρική υποφέρει δυσανάλογα

«Η ίδια η Αίγυπτος είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή κι αναμένεται να δει περισσότερα κύματα καύσωνα, καταιγίδες σκόνης κι ακραία καιρικά φαινόμενα τα επόμενα χρόνια», δηλώνει στο rosa.gr η 24χρονη Ράνα, Αιγύπτια μουσικός και ακτιβίστρια που έχει διαπιστώσει από πρώτο χέρι τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, καθώς ζει στην παράκτια πόλη της Αλεξάνδρειας. «Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει κάθε χρόνο, σε βαθμό που οι δρόμοι πλημμυρίζουν κάθε χειμώνα. Είναι μεγάλη η ανησυχία μας εδώ», μας λέει, για να προσθέσει ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει επηρεάσει καθοριστικά το κλίμα στη χώρα της. «Η άνοδος της θερμοκρασίας που έχει καταγραφεί στην Αίγυπτο τα τελευταία 30 χρόνια είναι μεγάλη, καθώς ανά δεκαετία η μέση θερμοκρασία αυξάνεται 0,53 βαθμούς Κελσίου».

Η Αφρική έχει χαρακτηριστεί ως «η πιο ευάλωτη ήπειρος της Γης» από τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτιέρες, αλλά και πολλές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται ερευνητικά κι ακτιβιστικά στο μείζον θέμα της κλιματικής αλλαγής. «Η Αφρική υποφέρει δυσανάλογα, παρά το γεγονός ότι η ήπειρος αντιπροσωπεύει μόνο το 2-3% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου», σημειώνει ο 30χρονος Αμπντέλ, πολιτικός επιστήμονας κι ακτιβιστής, μέλος της οργάνωσης Friends of Earth. «Η αιγυπτιακή προεδρία ζητά τη δημιουργία ενός ταμείου ‘κλιματικών αποζημιώσεων’ για τις χώρες, κυρίως του παγκόσμιου Νότου, που υφίστανται απώλειες και ζημίες ως αποτέλεσμα της αδιάκοπης βιομηχανικής δραστηριότητας των πλουσιότερων χωρών», προσθέτει, εκφράζοντας την αμφιβολία του για το αν μπορούν τέτοιες προτάσεις να πραγματοποιηθούν. «Και πέρυσι που βρέθηκα στη Γλασκώβη δεν σας κρύβω ότι ακούσαμε ακριβώς τα ίδια, ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένα ταμείο στήριξης των ευάλωτων χωρών και περιφερειών, ότι πρέπει να γίνει εκείνο και το άλλο. Τίποτα δεν έχει γίνει, παρά τις βαρύγδουπες διακηρύξεις των πολιτικών», υπογραμμίζει στο rosa.gr ο Αμπντέλ.

Το αίτημα για τη δημιουργία ενός τέτοιου ταμείου θα μπορούσε να δώσει κάποια λύση και να ανακουφίσει τις χώρες που υποφέρουν από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, ωστόσο όπως πέρυσι, έτσι και φέτος, φαίνεται ότι το αίτημα είναι καθαρά προσχηματικό. «Φέτος σημειώθηκαν καταστροφικές πλημμύρες στο Πακιστάν, καύσωνες στην Ινδία που στοίχισαν τη ζωή σε δεκάδες ανθρώπους και προκάλεσαν τον εκτοπισμό εκατομμυρίων άλλων. Όμως και στην Αφρική, αλλά και στον Ειρηνικό Ωκεανό, η ξηρασία και οι μουσώνες έρχονται να διαλύσουν τις καλλιέργειες και τις ιχθυοκαλλιέργειες, τα θαλάσσια οικοσυστήματα, την βιοποικιλότητα, τα πάντα», δηλώνει η Ράνα. «Λόγω της ανάθεσης της COP στην Αίγυπτο, πολλοί μίλησαν με αισιοδοξία για την φετινή σύνοδο, ότι θα κάνει τη διαφορά για τα πιο ευάλωτα έθνη του κόσμου, αλλά όπως φαίνεται μέχρι τώρα μάλλον πρόκειται για ένα ακόμη φόρουμ όπου ‘ξεπλένονται’ τα αμαρτήματα των μεγάλων ρυπαντών του πλανήτη».

Έχουν πια νόημα οι κινητοποιήσεις;

«Θα ήμουν χαρούμενος που η χώρα μου φιλοξενεί την σύνοδο για το κλίμα», μας λέει ο Άχμεντ, 29 ετών, δικηγόρος κι ακτιβιστής. «Θα μας δινόταν η ευκαιρία να ασκήσουμε μεγαλύτερη πίεση στην κυβέρνηση να αναλάβει δράση για το κλίμα, ωστόσο ο αλ Σίσι έχει περιορίσει τις κινητοποιήσεις, επιλέγοντας να κάνει τη σύνοδο σε μία περιοχή μακριά από αστικά κέντρα, δυσκολεύοντας τις μετακινήσεις. Προφανώς το έκανε για να μην μπορεί να έρθει κόσμος να διαδηλώσει μαζικά, για να μην έχει να αντιμετωπίσει μία τέτοια κατάσταση», προσθέτει ο Άχμεντ.

Η Ράνα συμφωνεί, προσθέτοντας ότι και εκείνη έβλεπε μία ευκαιρία να κινητοποιηθεί ο κόσμος που ανησυχεί για το κλίμα, να έρθουν ακτιβιστές από άλλα κράτη της Αφρικής, αλλά κι από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Ασία. «Τόσο σε επίπεδο ουσίας, όσο και σε επίπεδο συμβολισμού, υπάρχει μία αντιφατική εικόνα. Η διοργάνωση της COP27 χρηματοδοτείται από την Coca-Cola, μια εταιρεία που το 2019 χρησιμοποίησε τρία εκατομμύρια τόνους πλαστικών για τις 500 μάρκες ανθρακούχων ποτών, χυμών και νερού που διαθέτει. Στην περσινή σύνοδο κορυφής για το κλίμα στη Γλασκώβη, οι χώρες συμφώνησαν να μειώσουν σταδιακά τη χρήση άνθρακα, ωστόσο στις αρχές του έτους 34 χώρες σχεδίαζαν την κατασκευή νέων εργοστασίων. Επίσης, μια έρευνα του Guardian αποκάλυψε ότι οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου εξακολουθούσαν να μην σέβονται τις αποφάσεις κι όσα έχουν συμφωνηθεί, αδιαφορώντας για την καταστροφή που προκαλούν».

Με όλα αυτά κατά νου, είναι εύκολο να γίνει κανείς κυνικός κι απαισιόδοξος σχετικά με το πρακτικά αποτελέσματα που θα μπορούσε να έχει η φετινή σύνοδος. Ο Άχμεντ πάει τον προβληματισμό ένα βήμα παραπέρα. «Κάθε φορά που πραγματοποιείται η ετήσια σύνοδος κορυφής του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, ακούμε μεγάλα λόγια και βλέπουμε ελάχιστα έργα. Έχει τελικά νόημα να κινητοποιούμαστε; Έχει κάποιο αποτέλεσμα όλο αυτό; Είναι ένα ερώτημα που δεν είναι σημερινό, το έχουμε συζητήσει στα κινήματα τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν έχουμε ακόμη δώσει απάντηση».

Εδώ και χρόνια, τα περιβαλλοντικά κινήματα προσπαθούν με διάφορους τρόπους να πιέσουν τους παγκόσμιους ηγέτες που συγκεντρώνονται για τις παγκόσμιες διασκέψεις να αναλάβουν δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και κρίσης, όμως πολύ λίγα φαίνεται να αλλάζουν. Αντιθέτως, ξανά και ξανά, οι διοργανώτριες χώρες χρησιμοποιούν αυτές τις συνόδους για να «ξεπλύνουν» πολιτικές που στρέφονται κατά του περιβάλλοντος και των κοινών αποφάσεων. Αυτό συνέβη και πέρυσι στη Γλασκώβη και φαίνεται ότι συμβαίνει με πιο έντονο τρόπο φέτος στο Σαρμ ελ Σέιχ. «Υπό τον Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, ο οποίος κατέλαβε την εξουσία με στρατιωτικό πραξικόπημα το 2013, η Αίγυπτος προσπαθεί να δώσει τα διαπιστευτήριά της σε ΕΕ και ΗΠΑ, καμώμενη ότι δήθεν ενδιαφέρεται για το κλίμα, τη στιγμή που φυλακίζει ακτιβιστές, πολιτικούς αντιφρονούντες, στήνει δίκες και γενικά ακολουθεί μία παραβατική κι απάνθρωπη πολιτική», υπογραμμίζει η Ράνα.

«Δεν υπάρχει κλιματική δικαιοσύνη χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα – Δεν έχουμε ηττηθεί» γράφει στο πανό, σε μικρής κλίμακας κινητοποίηση έξω από τη σύνοδο / AP Photo / Peter Dejong

«Είναι σημαντικό να οργανωνόμαστε μέσα και γύρω από την COP για πολλούς λόγους», προσθέτει ο Αμπντέλ, θέλοντας να δώσει μία αισιόδοξη νότα, παρότι είναι κι εκείνος προβληματισμένος. «Πρώτον, η κλιματική κρίση είναι μια παγκόσμια κρίση. Επομένως, απαιτεί μια παγκόσμια απάντηση. Ένα παράδειγμα ουσιαστικού έργου που ακολουθεί αυτή την προσέγγιση είναι το δίκτυο αλληλεγγύης και συνεργασίας οργανώσεων των αναπτυσσόμενων κρατών, που έχει δημιουργήσει ένα πλούσιο αρχείο των θέσεων που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις από την οπτική γωνία του παγκόσμιου Νότου. Το αρχείο αυτό αποτελεί σημαντικό αντίβαρο στις κυρίαρχες αφηγήσεις του παγκόσμιου Βορρά και λειτουργεί ως ένα είδος ‘θεσμικής μνήμης’ τόσο για την κοινωνία των πολιτών όσο και για τους διαπραγματευτές. Δεύτερον, οι κινητοποιήσεις αυτές, αν γίνουν σωστά, μπορούν να δημιουργήσουν μία πίεση που μπορεί να γίνει αισθητή μέσα στις αίθουσες των διαπραγματεύσεων. Το είδαμε στη Γλασκώβη, όπου ακτιβιστές χαρακτήρισαν την προσπάθεια της βρετανικής κυβέρνησης για ‘καθαρές’ εκπομπές μέχρι το 2030 ως ‘τακτική καθυστέρησης και οικολογικής πλύσης’. Γρήγορα, συγκροτήθηκε μια ‘συμβουλευτική ομάδα υψηλού επιπέδου’, όπως αποκαλούνται, για να προσπαθήσει να κλείσει τα παραθυράκια που θα επέτρεπαν στις χώρες να διεκδικήσουν ένα καθεστώς ‘καθαρά μηδενικών εκπομπών’, ενώ παράλληλα θα αύξαναν την ατμοσφαιρική ρύπανση. Ωστόσο το πρόβλημα, όπως είδαμε στο Παρίσι το 2015 για παράδειγμα, είναι ότι οι κινητοποιήσεις της COP συχνά δεν έχουν σαφή, ενιαίο στόχο ή αίτημα. Στην πραγματικότητα, καθώς οι χώρες αποφασίζουν πλέον τις δικές τους ‘εθνικά καθορισμένες συνεισφορές (NDC)’ για τη συνολική μείωση των εκπομπών, οι αποκεντρωμένες κινητοποιήσεις που απευθύνονται σε συγκεκριμένους κρατικούς φορείς είναι ίσως πιο αποτελεσματικές από, ας πούμε, μια μεγάλη πορεία, όπως πέρυσι στη Γλασκώβη».

Είναι κρίσιμο οι σύνοδοι κορυφής για το κλίμα να συνεχίσουν να αποτελούν μια ευκαιρία για τα κινήματα να διαμορφώσουν δεσμούς αλληλεγγύης μεταξύ τους, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. «Ο ρόλος των κινημάτων είναι να χρησιμοποιούν διεθνή φόρα, όπως η COP, για να φωτίσουν σκοτεινές πτυχές των πολιτικών και να σταθούν απέναντι στη βία και τη ζημιά που προκαλούν οι πολιτικοί ηγέτες σε παγκόσμια κλίμακα», προσθέτει η Ράνα, με τον Άχμεντ να συμπληρώνει ότι «μπορεί να υπάρχουν προβλήματα, μπορεί οργανωτικά να είναι δύσκολο να κρατήσεις ένα κίνημα ζωηρό σε βάθος χρόνου, ωστόσο δεν έχουμε ακόμη ηττηθεί. Υπάρχει δυναμική, υπάρχει κόσμος από πίσω που ενδιαφέρεται κι ανησυχεί και είναι σχεδόν βέβαιο ότι όσο οι συνέπειες της κρίσης βαθαίνουν, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα νιώσουν την ανάγκη να κάνουν κάτι, να πιέσουν, να συμμετάσχουν, να κινητοποιηθούν. Αφορά την ίδια τους τη ζωή, στο τέλος της ημέρας».