Γαλλία: Το συνταξιοδοτικό φέρνει συνολικά στο επίκεντρο τη νεοφιλελεύθερη πολιτική Μακρόν

Ο Εμανουέλ Μακρόν αναμένεται να απευθυνθεί σήμερα στους πολίτες της χώρας, μία ημέρα αφότου η κυβέρνησή του «επέζησε» ξεπερνώντας, χάρη σε λίγες ψήφους, τις δύο προτάσεις μομφής εναντίον της με αφορμή τη νομοθετική πρόταση για αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης. 

Ο Γάλλος πρόεδρος ξεκαθάρισε νωρίτερα σήμερα ότι δεν προτίθεται να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση, ούτε να προχωρήσει σε ανασχηματισμό, ούτε να προκηρύξει δημοψήφισμα για να διαχειριστεί τη μαζική, λαϊκή διαμαρτυρία, όπως σημείωσαν στο γαλλικό πρακτορείο AFP πρόσωπα που συμμετείχαν σε σύσκεψη στο Μέγαρο των Ηλυσίων. «Ούτε διάλυση, ούτε ανασχηματισμός, ούτε δημοψήφισμα», τόνισε στέλεχος της προεδρίας μετά την ολοκλήρωση της συνάντησης στην οποία συμμετείχαν κορυφαίοι υπουργοί και μέλη της γαλλικής κυβέρνησης.

Εν αναμονή των δηλώσεων Μακρόν, συζητήσαμε με τον Αντώνη Γαλανόπουλο, υπ. διδάκτορα Πολιτικών Επιστημών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, για όσα λαμβάνουν χώρα στη Γαλλία αυτό το διάστημα, την πρόταση Μακρόν για το συνταξιοδοτικό, την αντίδραση της αντιπολίτευσης, την πολιτική κρίση που δείχνει να «φουντώνει» παρά την απόρριψη των προτάσεων μομφής.

Τι συμβαίνει στη Γαλλία; 

Βλέπουμε εδώ και μέρες έναν μεγάλο κοινωνικό ξεσηκωμό με αφορμή τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος που φέρνει η κυβέρνηση Μακρόν. Κεντρικό στοιχείο αυτής της μεταρρύθμισης είναι η αύξηση του κατώτατου ηλικιακού ορίου συνταξιοδότησης από τα 62 στα 64 έτη. Χρειάζεται προσοχή αυτό το σημείο και είναι απαραίτητο να το διευκρινίσουμε. Αυτό δε σημαίνει ότι οι Γάλλοι έβγαιναν στη σύνταξη στα 62 τους έτη ούτε ότι τώρα θα βγαίνουν στα 64. Ήταν το ελάχιστο ηλικιακό όριο που κάποιος μπορούσε να βγει σε σύνταξη και αυτή η σύνταξη θα ήταν πλήρης μόνο εάν είχε συμπληρώσει τον απαιτούμενο χρόνο συνεχόμενων τρίμηνων εισφορών (42 έτη). Οι υπόλοιποι έβγαιναν σε πλήρη σύνταξη μεταξύ 65 και 67 ετών με βάση τις αντίστοιχες προϋποθέσεις που ήταν σε ισχύ. Αυτή η ρύθμιση, επομένως, θα ωθήσει εργαζόμενους –κατά βάση χειρώνακτες- να δουλέψουν για άλλα δυο χρόνια ενώ έχουν ήδη συμπληρώσει έναν πολύ μεγάλο αριθμό συνεχόμενων ετών εργασίας. Όπως έγραψε το CNN, ο βασικός λόγος πίσω από την επιμονή της κυβέρνησης είναι τα λεφτά. Η κίνηση στοχεύει καθαρά στην εξοικονόμηση πόρων με ένα μέτρο που δεν αποτελεί ουσιαστικά μεταρρύθμιση του συστήματος αλλά στη πραγματικότητα μια αναβολή πληρωμών. 

Βουλευτές αναζήτησαν διάφορους τρόπους για να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους στο νομοσχέδιο Μακρόν για το συνταξιοδοτικό, κατά την ψήφιση της πρότασης μομφής στην Εθνοσυνέλευση στο Παρίσι, τη Δευτέρα 20 Μαρτίου 2023 / AP Photo / Lewis Joly

Το συνταξιοδοτικό αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του Γαλλικού κοινωνικού κράτους, όπως και συνολικά της ευρωπαϊκής αντίληψης για το κοινωνικό κράτος. Κάθε σχετική παρέμβαση αγγίζει εύλογα τους πολίτες και προκαλεί αντιδράσεις. Στην προκειμένη περίπτωση, η οργή για το μέτρο που προτάθηκε συνδυάστηκε με την οργή που προκάλεσε ο τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση επιχείρησε να περάσει το μέτρο. Η κυβέρνηση επικαλέστηκε το άρθρο 49.3 του γαλλικού συντάγματος που της επιτρέπει να περάσει έναν νόμο χωρίς να έρθει προς ψήφιση στο κοινοβούλιο, δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα στους βουλευτές να καταθέσουν πρόταση μομφής έναντι της κυβέρνησης. Η επιλογή αυτή χαρακτηρίστηκε από τον τύπο ως «πυρηνική». Από το 1958 που υιοθετήθηκε έως σήμερα έχουν γίνει 93 χρήσεις του συγκεκριμένου άρθρου. Οι 12 από αυτές έχουν γίνει από την κυβέρνηση της Élisabeth Borne στους 10 μήνες θητείας που διανύει. Αυτή τη στιγμή, είναι η κυβέρνηση που καταφεύγει με μεγαλύτερη συχνότητα στο άρθρο 49.3 στην ιστορία της Γαλλίας. Αξίζει να θυμίσουμε ότι η κυβέρνηση της Borne είναι κυβέρνηση μειοψηφίας καθώς η παράταξη Μακρόν δεν εξασφάλισε την πλειοψηφία στις περσινές βουλευτικές εκλογές. Συνήθως, βασίζεται στη στήριξη του κεντροδεξιού κόμματος Les Républicains. Η αβεβαιότητα για το αν θα μπορέσει να κερδίσει την πλειοψηφία και να περάσει τον νόμο στο κοινοβούλιο οδήγησε την κυβέρνηση στην επίκληση του άρθρου 49.3, βαθαίνοντας την κρίση σε μια περίοδο που η δυσαρμονία με το κοινωνικό σώμα ήταν απολύτως εμφανής. Εκτός από τις ογκώδεις διαδηλώσεις, όλες οι έρευνες κοινής γνώμης έδειχναν ότι η πλειοψηφία τασσόταν εναντίον του προτεινόμενου μέτρου. 

Ποια ψέματα είπε ο Μακρόν για το συνταξιοδοτικό;

O Μακρόν είχε τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος στο πρόγραμμά του και το 2017 και το 2022. Δεν μπορούμε να πούμε ότι παραπλάνησε τους ψηφοφόρους. Το 2017 επιθυμούσε να προωθήσει μια ενοποίηση των διαφόρων συνταξιοδοτικών σχημάτων και ταμείων. Η ιδέα ήταν πως ένα ενιαίο σύστημα συνταξιοδότησης με κοινές προϋποθέσεις για όλους θα καταργούσε εξαιρέσεις και ανισότητες, «συμμαζεύοντας» κάπως την κατάσταση. Το 2022 η αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης ήταν ρητώς στο εκλογικό πρόγραμμα του Macron και ήταν ένα σημείο στο οποίο τον πίεσαν τόσο ο Μελανσόν όσο και η Λεπέν. Δεν είναι, λοιπόν, ζήτημα ψεμάτων, αλλά ζήτημα –ορθών ή μη- πολιτικών αλλά και διαβούλευσης και οικοδόμησης συναίνεσης σε κοινωνικό και κοινοβουλευτικό επίπεδο. 

Πολίτες διαδηλώνουν κατά του νομοσχεδίου για τη συνταξιοδότηση στο Παρίσι, τη Δευτέρα 20 Μαρτίου 2023 / AP Photo / Lewis Joly

Είναι προφανές ότι το συνταξιοδοτικό αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες καθώς συνδέεται κυρίως με το δημογραφικό ζήτημα και την αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Στις χώρες του Νότου της Ευρώπης το ζήτημα περιπλέκεται περισσότερο λόγω και της υψηλής ανεργίας τόσο όσον αφορά τον γενικό δείκτη ανεργίας όσο ιδιαίτερα στους νέους. Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα και να βρουν λύσεις προσαρμοσμένες στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους (οικονομικά και κοινωνικά), εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης για όλους και όλες (ανέργους, εργαζόμενους, συνταξιούχους).  

Αριστερά και Ακροδεξιά συμμαχούν ενάντια στον Μακρόν; 

Όπως είπαμε, η πρόταση μομφής είναι ο μόνο τρόπος για να ανατραπεί η επίκληση του άρθρου 49.3. Ως αντίδραση κατατέθηκαν δυο προτάσεις μομφής, μια από την ακροδεξιά και μια από τον σχηματισμό LIOT και την NUPES, το συμμαχικό σχήμα της Αριστεράς. Οι βουλευτές της ακροδεξιάς έχουν ήδη δηλώσει τη πρόθεσή τους να ψηφίσουν και τις δυο προτάσεις μομφής. Με τη παρούσα σύνθεση του κοινοβουλίου, όμως, για να κερδίσει την πλειοψηφία οποιαδήποτε πρόταση μομφής χρειάζεται τη στήριξη ενός μεγάλου μέρους του κεντροδεξιού κόμματος. 

Τη Δευτέρα συζητήθηκαν οι δυο προτάσεις μομφής και αυτή που κατέθεσαν οι LIOT και NUPES καταψηφίστηκε οριακά, συγκεντρώνοντας 278 από τις απαιτούμενες 287 ψήφους. Η κυβέρνηση κατάφερε να επιβιώσει σε μια εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή. 

Δεν θα έλεγα, λοιπόν, πως πρόκειται για κάποια συνεργασία ή συμμαχία αριστεράς και ακροδεξιάς. Αντιθέτως, θα έπρεπε να μιλάμε για την άτυπη αλλά ουσιαστική συμμαχία του Μακρόν με τη γαλλική κεντροδεξιά, από τις ψήφους της οποίας εξαρτάται απόλυτα η επιβίωση της κυβέρνησής του. Η πρόσφατη ψηφοφορία για την πρόταση μομφής δείχνει ένα ρήγμα στο εσωτερικό της κεντροδεξιάς και ένα όριο στη στήριξη που μπορούν να παρέχουν ορισμένοι από τους βουλευτές της στην κυβέρνηση Μακρόν. Μένει να δούμε πως θα εξελιχθεί αυτή η στήριξη στο μέλλον. 

Ποια εκτιμάς ως πιθανή διέξοδο στην πολιτική κρίση; 

Μετά την καταψήφιση της πρότασης μομφής, ο νόμος για το συνταξιοδοτικό θα συνεχίσει την πορεία του όπως προβλέπεται. Η επίκληση του άρθρου 49.3 δεν δείχνει να υπήρχε κάποια διάθεση για διαβούλευση ή για κάποιον ελιγμό και τροποποίηση του νόμου. Η επιβολή της μεταρρύθμισης θα επιχειρηθεί να αξιοποιηθεί για να τονώσει το ηγετικό, μεταρρυθμιστικό, τεχνοκρατικό προφίλ του προέδρου Μακρόν που τα βάζει με όλους και κερδίζει. Από την άλλη, οι μεγάλες συγκεντρώσεις και ο τρόπος χειρισμού θα αφήσουν την προεδρία Μακρόν σοβαρά εκτεθειμένη και τραυματισμένη. Άλλωστε για πρώτη φορά η κυβέρνηση βρέθηκε πολύ κοντά στην πτώση. Στους τρόπους χειρισμού, εκτός από την επίκληση του άρθρου 49.3, δεν πρέπει να ξεχνάμε την έντονη αστυνομική βία που καταγράφηκε αυτές τις μέρες στους δρόμους της Γαλλίας. Και οι δυο κινήσεις είναι ενδείξεις ενός αυταρχισμού που επιδεικνύει η προεδρία Μακρόν. Σε κάθε περίπτωση, όσο διατηρεί τη στήριξη της κεντροδεξιάς, δεν μπορούμε να περιμένουμε κάποια κοινοβουλευτική ανατροπή. Η εικόνα στους δρόμους, όμως, είναι τελείως διαφορετική. Ήδη έχει προκηρυχθεί απεργία για την Πέμπτη και οι κινητοποιήσεις και οι διαδηλώσεις φαίνεται πως θα συνεχιστούν θέτοντας στο επίκεντρο συνολικά την πολιτική του Μακρόν. 

Διέξοδο, όχι μόνο από την τρέχουσα πολιτική κρίση αλλά από τη συνολική συνθήκη κυριαρχίας του νεοφιλελεύθερου ηγεμονικού σχηματισμού και των συνεπειών του, μπορεί να προσφέρει μια εναλλακτική πολιτική πρόταση που θα μπορούσε να γίνει πλειοψηφική. Δεν είναι μόνο οι τρέχουσες κινητοποιήσεις ή ο συγκεκριμένος νόμος. Όπως έγραψε ο Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Didier Eribon, μετά την επίσκεψή του με την Annie Ernaux, κάτοχο του Νόμπελ Λογοτεχνίας, στους απεργούς σιδηροδρομικούς είναι ευρύτερα οι συνθήκες εργασίας, η διάλυση των δημόσιων υπηρεσιών (η υγεία, η παιδεία, οι μεταφορές κτλ). Είναι η οικονομική και κοινωνική βία που παράγει η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία και οι καταστροφικές επιπτώσεις της στη ζωή όλων των εργαζομένων.