Γιατί να μην έχουμε όλοι πισίνες στην ταράτσα;

Η τελευταία φορά που είδα πισίνα σε ταράτσα ήταν στη Βιέννη, μια πόλη που έχτισε αναμφισβήτητα την καλύτερη κοινωνική υποδομή στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Δεν ήταν πισίνα στον ουρανό ή πισίνα υπερχείλισης ή κάτι άλλο τόσο δραματικό – δεν εκτεινόταν ανάμεσα σε δύο τετράγωνα σε μια πρώην βιομηχανική περιοχή μεταξύ της πρεσβείας των ΗΠΑ και της έδρας των μυστικών υπηρεσιών. Ήταν απλώς μια πισίνα. Μπορούσες απλώς να περιπλανηθείς, όπως έκανα εγώ, από το δρόμο και να ανέβεις με το ασανσέρ και να τη δεις.

Του Owen Hatherley*

Ήταν πολύ μακριά από το Nine Elms, όπου ούτε καν όλοι όσοι μένουν στα οικοδομικά τετράγωνα με την ουράνια πισίνα που απλώνεται ανάμεσά τους δεν επιτρέπεται να κολυμπήσουν σε αυτήν (κατά βάρβαρο τρόπο, οι κάτοικοι των «προσιτών κατοικιών» αποκλείονται). Βρισκόμουν στο Alt-erlaa, το συγκρότημα κατοικιών που είναι ίσως το πιο μακρινό όραμα που κατάφερε να οικοδομήσει η μεταπολεμική σοσιαλδημοκρατία στο ζήτημα της κοινωνικής πολυτέλειας.

Τώρα πια, είναι αρκετά διάσημο στην Αριστερά, αφού παρουσιάστηκε σε ένα ντοκιμαντέρ του Channel 4 που συνέκρινε αυτές τις θεαματικές ενοικιαζόμενες κατοικίες με τα σκουπίδια που δεχόμαστε στο όνομα της «ιδιοκτησιακής δημοκρατίας».

Το Wohnpark Alt-erlaa, για να δώσουμε το πλήρες όνομά του, χτίστηκε τη δεκαετία του 1970 από μία από τις στεγαστικές ενώσεις της Βιέννης, που ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’20 μέσα στο κίνημα των καταληψιών. Σε αντίθεση με άλλα διάσημα σχέδια στην πόλη, όπως το υπέροχο Karl-Marx-Hof, το Alt-erlaa δεν ήταν δημοτικές κατοικίες, αλλά αυτό που θα περιγραφόταν στο Ηνωμένο Βασίλειο ως ένα συγκρότημα με «κοινωνικό ενοίκιο», πολύ κάτω από το επίπεδο της αγοράς, για άτομα που βρίσκονταν σε λίστα αναμονής μδ αδύναμα εισοδήματα. Αποτελείται από αρκετούς πύργους μέσα σε εκτεταμένα φυτεμένο, πλούσιο πράσινο, κάτι που ήταν μια συνηθισμένη διάταξη στις μεταπολεμικές δεκαετίες.

Το καινούργιο στοιχείο ήταν ο εσωτερικός σχεδιασμός. Ο αρχιτέκτονας Harry Glück σχεδίασε κάθε οικοδομικό τετράγωνο με ένα ασυνήθιστο σχέδιο γύρω από έναν κεντρικό κοινωνικό πυρήνα. Τα διαμερίσματα ήταν μονής όψης, που αντισταθμίζονταν από βαθιά μπαλκόνια, τα οποία ήταν πάντα διακοσμημένα με αναρριχώμενα φυτά, που κατέβαιναν πυραμιδικά στο έδαφος. Εκεί, στο ισόγειο, βρίσκονταν αίθουσες που μπορούσαν να προορίζονταν για μπιλιάρδο, κινηματογράφο, ό,τι οι κάτοικοι θεωρούσαν πιο χρήσιμο, και στην κορυφή του καθενός, μια μεγάλη πισίνα. Έκτοτε, αυτό έχει γίνει σχεδόν πρότυπο στις βιεννέζικες κοινωνικές κατοικίες, καθώς, για παράδειγμα, τα οικοδομικά τετράγωνα του νέου προαστίου που κατασκευάστηκε πρόσφατα στο Aspern διαθέτουν πισίνες στον τελευταίο όροφο.

Η Βιέννη είναι μια κάπως μίζερη πόλη, κάτι που προσωπικά θεωρώ ότι είναι ένα τέχνασμα για να κρύψει από τους ξένους, όπως εκείνους στις γειτονικές πόλεις και ειρωνικά πολύ λιγότερο «σοσιαλιστικές» Μπρατισλάβα και Βουδαπέστη, και ειδικά από τους μετανάστες που έρχονται στις «πύλες της Βιέννης» μέσω των Βαλκανίων, πόσο εντυπωσιακή ήταν και είναι ακόμη η κοινωνική της παροχή. Για αυτό και η η Alt-erlaa δέχτηκε έντονη κριτική όταν κατασκευάστηκε.

Το γεγονός ότι τα διαμερίσματα δεν ήταν διπλής όψης, πράγμα ασυνήθιστο στη Βιέννη, επικρίθηκε έντονα, και η προσέγγιση του στυλ του Le Corbusier με τους τεράστιους πύργους μέσα σε ένα πάρκο δεν ήταν της μόδας. Η δεκαετία του 1970 έδωσε το έναυσμα για την εμμονή με τους «παραδοσιακούς δρόμους». Η αντίληψη ήταν και είναι ότι χωρίς τη λογική των «ευανάγνωστων» δρόμων, στην καλύτερη περίπτωση, επέρχεται πλήξη, στη χειρότερη κοινωνική κατάρρευση.

Πρέπει να επαναλάβουμε ότι κάθε μελέτη για την Alt-erlaa έχει δείξει ότι είναι πρωτοφανώς δημοφιλής στους κατοίκους της, και ειλικρινά είναι παράξενο να υποθέτουμε το αντίθετο. Πρόκειται για μια από τις καλύτερες κατοικίες που έχουν κατασκευαστεί ποτέ και αυτό δείχνει ότι οι καλύτερες κατοικίες που χτίστηκαν ποτέ θα μπορούσαν να είναι κατοικίες για όλους.

Αυτό που αντιπροσώπευε επίσης η Alt-erlaa ήταν η κορύφωση της ιδέας, που διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τους Σοβιετικούς κονστρουκτιβιστές τη δεκαετία του 1920, ότι οι κατοικίες και τα δημόσια κτίρια θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως «κοινωνικοί συμπυκνωτές». Δεν μπορούσες απλώς -όπως έκαναν αργότερα οι Σοβιετικοί- να στοιβάζεις ένα σωρό διαμερίσματα το ένα πάνω στο άλλο και να τα αποκαλείς κοινότητα. Αντίθετα, οι πρώτες σοβιετικές πολυκατοικίες, όπως το περίφημο Narkomfin στη Μόσχα, που σήμερα ανακαινίζεται, είχαν αξιοποιήσιμες ταράτσες, βιβλιοθήκες και γυμναστήρια.

Ένας αρχιτέκτονας που έμαθε το επάγγελμά του με τη σοβιετική πρωτοπορία ήταν ο Berthold Lubetkin, ο οποίος φοίτησε στο Vkhutemas, τη σχολή της Μόσχας που είναι γνωστή ως «σοβιετικό Bauhaus». Όταν μετακόμισε στο Λονδίνο σχεδίασε, μαζί με την κολεκτίβα του Tecton, το Κέντρο Υγείας του Finsbury. Αν και μέτριο σε σύγκριση με το Alt-erlaa, ήταν πρωτότυπο για τα δεδομένα της δεκαετίας του ’30, με μεγάλη ταράτσα, κήπο, πλούσια υλικά, ανοιχτούς χώρους. Ο Lubetkin, που επικρίθηκε γι’ αυτό, δήλωσε ότι «τίποτα δεν είναι πολύ καλό για τους απλούς ανθρώπους».

Αυτές οι λέξεις εξακολουθούν να είναι λόγια για να ζούμε με βάση αυτά, αλλά έχουν ειπωθεί τόσο συχνά που έχουν γίνει λίγο κλισέ. Σημαίνει όμως κάτι συγκεκριμένο. Σημαίνει ότι δεν βλέπουμε μια πισίνα στον τελευταίο όροφο ενός πολυώροφου κτιρίου ως μια επιδεικτική πολυτέλεια – τη βλέπουμε ως κάτι που όλοι πρέπει να έχουμε. Το να μας το αρνούνται είναι προσβολή.

*Αρθρογράφος στο περιοδικό Tribune.