Βίβιαν Στεργίου στη ROSA: « Οι αόρατες γυναίκες αξίζουν μία υπόσχεση ότι θ’ αλλάξουν τα πράγματα»

Όποιος διάβασε το νέο της βιβλίο «Δέρμα» ετοιμάζεται ή έχει ήδη αγοράσει και διαβάσει την πρώτη της συλλογή διηγημάτων «Μπλε Υγρό». Γράφει όμορφα η Βίβιαν, λιτά κι άμεσα, κλιμακώνοντας την αφήγηση με διεισδυτικές «βυθίσεις» στις σκέψεις και παραστάσεις μίας γενιάς που ζει κι αναπτύσσεται μεταξύ επάλληλων κρίσεων και διαψεύσεων. Η ίδια επιχειρεί μία ακτινογραφία της κατάστασης των σημερινών 30αρηδων και βάλε, των πολλαπλών προσκλήσεων που αντιμετωπίζουν, θίγοντας μέσα από τις ιστορίες της σειρά καθημερινών και κρίσιμων θεμάτων. Μερικά από αυτά τα θέματα κουβεντιάσαμε στη συνέντευξη που ακολουθεί.

Πιστεύεις ότι οι boomers εγκλώβισαν τους millennials σε μια σειρά από αδιέξοδα;

Δε θα το έθετα ακριβώς έτσι. Οι περασμένες γενιές έχουν, όμως, σίγουρα ευθύνη για τον κόσμο που μάς κληροδότησαν. Στην Ελλάδα ειδικά αυτή η ευθύνη είναι προφανής, αφού μάς έδωσαν διάφορα χρεοκοπημένα συστήματα. Για πολλούς νέους ανθρώπους αυτό σήμαινε ότι είχαν την εξής «επιλογή»: να ενταχθούν σ’ αυτά ή να φύγουν στο εξωτερικό. Ειδικά γύρω στο 2014 θυμάμαι να μού λένε/μάς λένε όλοι διαρκώς «τι να κάνετε εδώ; φύγετε όλοι, πάτε έξω», χωρίς καμία διάθεση αυτοκριτικής, χωρίς να καλλιεργείται μία κουλτούρα που βλέπουμε σε πολλές, πιο αξιοκρατικές, χώρες της Ευρώπης όπου το παλιό δίνει τη θέση του στο νέο ή τουλάχιστον τού εμπιστεύεται και τού δίνει ευκαιρίες ή όπου τέλος πάντων υπάρχει μια ανοιχτότητα, στους θεσμούς, τις ευκαιρίες και τα μυαλά των ανθρώπων.

Βαδίζουμε από κρίση σε κρίση τα τελευταία πολλά χρόνια. Θα γεράσουμε και τη «φούσκα» μας δεν θα τη ζήσουμε…

Όχι, δεν έχει φούσκα για εμάς, εκτός εάν είναι κανείς από τους winners που εργάζονται στα χρηματοπιστωτικά ή την τεχνολογία και οι οποίοι ζουν τη φούσκα τους κι αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον. Αλλά και σ’ αυτούς τους κλάδους υπάρχει μία αλλόκοτη «δημοκρατία» των «φυτών», δηλαδή διεισδύουν στη φούσκα άτομα που μερικές φορές έχουν ξεκινήσει από χαμηλά, δούλεψαν σκληρά, ξενιτεύτηκαν και επανεκπαιδεύτηκαν, για να ζήσουν τελικά μια αποδεαφικοποιημένη φούσκα online. Είναι οι winners του Internet που δεν έχουν ακριβώς χώρα ή πατρίδα και όρια και που είναι η καινούργια ανώτερη φυλή. Μ’ απασχόλησε αυτό στο διήγημα Expats. Ήθελα να δείξω αυτήν τη φούσκα των διεθνώς πλουσίων που μερικές φορές βλέπουμε σε χιπστεροκαφέ του Βερολίνου ή και της Αθήνας πια, αλλά και να προσπαθήσω να μπω στη θέση αυτού που τον βλέπουν όλοι σαν το απόλυτο προνόμιο (πλούσιος, λευκός, straight, άντρας), να δω λίγο τον κόσμο με τα μάτια του κατακτητή και, αν μπορώ, να τον κατανοήσω.

Οι ήρωές σου μετακινούνται διαρκώς, είναι σε μία συνεχή μετάβαση. Γιατί;

Το γράψιμό μου ξεκινάει απ’ την πραγματικότητα γύρω μου. Κι αυτό που βλέπω τώρα είναι η μετάβαση. Η αλλαγή τόπων, μισθολογικής κλίμακας, τάξης, μόρφωσης, ακόμα και σεξουαλικότητας και φύλου και μάλιστα μια μετάβαση προς όλες τις κατευθύνσεις, από την Ελλάδα προς τη Βόρεια Ευρώπη και πάλι πίσω ή από τα ψηλά στα χαμηλά κι ανάποδα. Η διαρκής αναζήτηση, η απορία, η απομάκρυνση από τις σιγουριές. Δεν είναι μόνο η μετακίνηση για οικονομικούς λόγους ή για να ξεφύγεις από ένα ασφυκτικό περιβάλλον, ούτε η κοινωνική προσδοκία να είναι κανείς πολυταξιδεμένος και κουλ στο ίνσταγκραμ, ούτε η περίφημη κοινή αγορά προσώπων και υπηρεσιών, μαζί με την 90’s υπόσχεση ότι εσύ προσωπικά και ολομόναχος θα είσαι ο πρωταγωνιστής της ζωής σου, ούτε η προσδοκία να ζήσεις ευτυχής κάπου αλλού ως κάτι άλλο, ως κάποιος άλλος, είναι όλ’ αυτά μαζί. Είναι ένας γλυκόπικρος συνδυασμός που έχει μέσα πολλή ελευθερία και ευκαιρίες, αλλά και τεράστια αγωνία, μοναξιά, αποσύνδεση και σύγχυση. Είναι κάτι περίπλοκο, δεν το καταλαβαίνω ακριβώς, μού προξενεί αμηχανία και αντιφατικές ιδέες, άρα ξέρω ότι πρέπει να γράψω γι’αυτό.

Τι σημαίνει ασφάλεια για σένα;

Να αισθάνομαι ότι με αγαπούν συγκεκριμένα πρόσωπα. Ότι είναι εκεί για μένα. Και οι κλασικές υλικές της ασφάλειας, π.χ. το να έχω χρήματα. Φυσικά, υπάρχει πάντα μία πάλη ανάμεσα στην ελευθερία και την ασφάλεια, μέσα μου. Μερικές φορές πρέπει να σταματάς να νιώθεις ασφαλής, για να κερδίσεις λίγη ελευθερία και άλλες φορές η πολλή ελευθερία γίνεται μία καταπιεστική συνθήκη.

Βλέπεις διαφορές στο φεμινισμό του σήμερα και στο φεμινισμό των 70s και 80s, όπως τον έχεις διαβάσει, ακούσει ή ζήσει από τους δικούς τουλάχιστον;

Δεν έχω ζήσει κάποιον άλλον φεμινισμό εκτός απ’ όλο αυτό το πρόσφατο come back, που το βίωσα ήδη από το Πανεπιστήμιο, το 2013. Όταν διαβάζω παλιές φεμινίστριες συγκινούμαι, γιατί τότε ήθελε ακόμα πιο πολύ θάρρος – και διανοητικό και σε επίπεδο καθημερινότητας. Νομίζω πρέπει να κοιτάμε τους παλιούς φεμινισμούς, για να μαθαίνουμε για το τώρα. Το τώρα είναι προφανώς διαφορετικό. Πλάι στα φεμινιστικά έχουν προστεθεί ζητήματα φύλου, σεξουαλικότητας και γενικότερης καταπίεσης από την πατριαρχία, θέματα προνομίου και ευρείες συζητήσεις για τις κοινωνικές ιεραρχίες ή το κουίρ. Αυτό το βρίσκω θετικό και πολύ ενδιαφέρον. Αλλά προσπαθώ συνέχεια να μένω και γειωμένη. Αν ζει κανείς μες στο twitter και τις κουίρ φεμινιστικές σελίδες μπορεί να ξεχαστεί και να νομίσει ότι κάποια πράγματα είναι λυμένα, ενώ δεν είναι. Η φροντίδα για παράδειγμα που παρείχαν οι μαμάδες μας και οι γιαγιάδες μας, όλη αυτή η απλήρωτη εργασία, δε θα αναγνωριστεί ποτέ πραγματικά, γι αυτό μ’ ενδιαφέρει σαν θέμα και το εντάσσω στα διηγήματά μου, σαν μια χαζορομαντική προσπάθεια για λίγη, εκ των υστέρων, δικαιοσύνη. Οι αόρατες γυναίκες που μάς μεγάλωσαν και που μάς ανέθρεψαν αξίζουν, τουλάχιστον, μία εκ των υστέρων κατανόηση και μία υπόσχεση ότι θ’ αλλάξουν τα πράγματα κι ότι οι κόρες κι οι εγγονές τους θα ζήσουν σ’ έναν καλύτερο, πιο δίκαιο, κόσμο. Όμως, δες γύρω σου. Η βία θερίζει τις γυναίκες και τα κουίρ άτομα κυριολεκτικά. Οι δουλειές των γυναικών παραμένουν μια πηγή έντασης και πίεσης μεταξύ καριέρας και οικογένειας. Και δες πώς αντιμετωπίζει ο κόσμος τις γυναίκες που έφτασαν ψηλά στην καριέρα τους ή τις γυναίκες πολιτικούς, αριστερά και δεξιά. Δεν έχω δει τόσο μένος κατά ανδρών, ακόμα κι όταν κάνουν τα πιο απαίσια πράγματα. Άρα, να μη χαιρόμαστε που το ίντερνετ έχει πλημμυρίσει με φεμινιστικά memes. Έχουμε πολλή δουλειά.

Όλη η Ευρώπη έχει πρόβλημα με τη στέγη και οι νέοι άνθρωποι παντού, από τη Λισαβόνα μέχρι το Λονδίνο, αγωνιούν ότι, κυριολεκτικά, θα μείνουν στον δρόμο. Φοβάμαι ότι πολλοί νέοι Έλληνες και Ελληνίδες θα πάνε να μείνουν στο παιδικό τους δωμάτιο ή θα γίνουν μετανάστες.

Θυμάμαι η γενιά των γονιών μου μιλούσε πολύ για το σεξ, κουβέντες γύρω από εμφάνιση, πολλά ταμπού, άφθονος σεξισμός. Πως τα βλέπεις τα πράγματα σήμερα;

Νομίζω ζούμε το εξής περίεργο. Από το στόμα μας βγαίνουν τα πιο απίθανα πράγματα. Πολλά ταμπού έχουν πάψει να είναι ταμπού. Σε πολύ σοβαροφανείς χώρους όπως στα πανεπιστήμια ή στους αποστειρωμένους (κυριολεκτικά πια) χώρους εργασίας γίνονται συζητήσεις που ποτέ δε θα τις είχε φανταστεί η γενιά των γονιών και των παππούδων μας. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι έχουμε βρει κάποιου είδους σωτήρια ελευθερία στις συμπεριφορές μας και στον τρόπο που ζούμε. Κλειδωμένοι και μαγκωμένοι μού φαινόμαστε, με πρόβλημα επαφής, φταίει σ’ αυτό και το iphone. Θέλουμε όντως να ανοιχτούμε στους άλλους, να φανούμε ως αυτές οι μπερδεμένες και αβέβαιες, όχι τόσο κουλ, προσωπικότητες που τελικά είμαστε ή προτιμούμε ένα διαρκές performance όπου φαινόμαστε σέξι, άνετοι, ψαγμένοι, γυμνασμένοι, πολίτικαλ κορέκτ και μόνο η ψυχή μας ξέρει πόσο μόνοι ή χαμένοι είμαστε; Θέλω να πω, υπάρχουν βελτιώσεις σε τόσα πολλά πεδία της ζωής μας, αλλά κάποια πολύ παλιά προβλήματα παραμένουν και απλώς παίρνουν νέο πρόσωπο. Π.χ για το σεξισμό που ρωτάς, μ’ αρέσει που δε θεωρείται κοινωνικώς αποδεκτό να προσβάλεις και να μιλάς με λόγο που αναπαράγει την ανδρική υπεροχή, όμως δεν με νοιάζει ν’ ακούω μόνον πόσο κακές είναι αυτές οι ιεραρχίες, θέλω να τις δω να συντρίβονται στην πράξη, στην οικονομία, την πολιτική, το σπίτι, σε όλα τα πεδία.

Το γράψιμό μου ξεκινάει απ’ την πραγματικότητα γύρω μου. Κι αυτό που βλέπω τώρα είναι η μετάβαση. Η αλλαγή τόπων, μισθολογικής κλίμακας, τάξης, μόρφωσης, ακόμα και σεξουαλικότητας και φύλου και μάλιστα μια μετάβαση προς όλες τις κατευθύνσεις.

Πλαισιώνεις με ευαισθησία και χιούμορ τις περιπέτειες των ηρώων σου. Είναι το αντίδοτο στα υπαρξιακά ερωτήματα;

Κατ’ αρχάς ευχαριστώ για το σχόλιο. Νομίζω η λογοτεχνία είναι αυτό το φοβερό πεδίο ελευθερίας και ειλικρίνειας απ’ όπου μπορείς να κρυφοκοιτάξεις μέσα στον κόσμο των άλλων. Διαβάζουμε και γράφουμε γιατί θέλουμε να ρίξουμε μια ματιά εκεί, μία κάπως εσωτερική ματιά.  Πιστεύω ότι όσοι είμαστε αναγνώστες θέλουμε να συνδεθούμε με τον κόσμο. Η λογοτεχνία μπορεί να στο δώσει αυτό. Αυτή είναι η δύναμη της και είναι τεράστια. Είμαι ρομαντική όταν μιλάω γι αυτά, το ξέρω, αλλά δεν πειράζει. Όλοι πρέπει να πιστεύουμε σε κάτι, εγώ πιστεύω σ’ αυτό. Όσο για το χιούμορ, ναι, θέλω να είναι αστεία αυτά που γράφω. Θέλω να γελάνε αυτοί που τα διαβάζουν. Θέλω οι αναγνώστες να νιώθουν άβολα, οικεία κι ότι κάποιος τους κατανοεί ή ότι κατανοούν κάτι που τούς φαινόταν μακρινό. Θέλω να θέλουν να φέρουν αντίρρηση στο βιβλίο, να τούς τη σπάει, να θέλουν να το υπογραμμίσουν, να το δαγκώσουν και κυρίως, ναι, να γελάσουν. Όλ’ αυτά είναι αντιδράσεις που με ενδιαφέρουν. Μού φαίνεται χαζομάρα η σοβαρότητα, η πιο βαρετή μορφή βλακείας.

Φυτά και κατοικίδια αντί για παιδιά;

Ναι, αυτό πάλι ήταν ένα, ελπίζω αστείο, σχόλιο για την οικονομική κατάσταση των millenials που συγκροτούν, σύμφωνα με το κλισέ, το «καινούργιο πρεκαριάτο» και που έχουν όλες αυτές τις new age αφηγήσεις γύρω από τη ζωή τους, για να την παλεύουν προφανώς. Οπότε τρέπουν τα ελάχιστα τετραγωνικά της φωλίτσας τους οριακά σε θερμοκήπιο, για να το ομορφύνουν και να ξεχάσουν την πύρινη κόλαση του έξω κόσμου. Δεν το επικρίνω, απλώς το παρατηρώ. Είναι ακριβώς επιλογή το ζώο/φυτό αντί για παιδί όταν έχει ο άλλος εργασιακή ανασφάλεια; Μπορεί και να ‘ναι, δεν ξέρω, άλλωστε κάποιοι χαρακτήρες φαίνεται να περνάνε πολύ καλά και, παρά την οικονομική δυσκολία της κατάστασής τους, να βρίσκουν τον τρόπο να κάνουν το δικό τους, να γίνουν αυτό που τούς αρέσει, να συνειδητοποιήσουν ότι ο χρόνος τους δεν είναι για χάσιμο και να κάνουν τις δύσκολες επιλογές. Άσχετο και σχετικό, φαντάζεσαι το 2030 οι σεξιστές να λένε στις  γυναίκες «εσύ πότε θα κάνεις φίκο; μεγάλωσες!».

Τι φάση με τα ενοίκια και το κόστος στέγασης στην Αθήνα. Βλέπεις να έρχεται κι εδώ το shared accommodation;

Το κόστος κι η θερμοκρασία ανεβαίνουν. Μακάρι να έχουμε κι εδώ περισσότερους που συγκατοικούν, γιατί θα είναι πολύ ενδιαφέρον. Η συγκατοίκηση, όπως και οι κοντινές πολυκατοικίες και τα φωτισμένα παράθυρα χωρίς κουρτίνα, είναι η χαρά του συγγραφέα, επειδή έχεις να παρατηρείς διαρκώς κάποιον/α/ο. Αυτά τα περίεργα λέω και δε θα βρίσκω άνθρωπο να μοιραστώ τη ΔΕΗ. Για να πω και κάτι σοβαρό, όμως, η άνοδος των ενοικίων δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα. Όλη η Ευρώπη έχει πρόβλημα με τη στέγη και οι νέοι άνθρωποι παντού, από τη Λισαβόνα μέχρι το Λονδίνο, αγωνιούν ότι, κυριολεκτικά, θα μείνουν στον δρόμο. Είναι το κλασικό αστείο προς τη γενιά μας ότι η μόνη μας ευκαιρία να αγοράσουμε δικό μας σπίτι ήταν όταν παίζαμε monopoly. Πάντως, αυτό που κάνει την κατάσταση στην Αθήνα τόσο αφόρητη και πιεστική είναι το ότι δεν υπάρχουν καλές δουλειές με υψηλούς μισθούς, άρα βιώνεται και άσχημα όλο αυτό, εντός της κοινωνίας μας, επειδή το χάσμα ανάμεσα σ’ αυτούς που έχουν πχ ακίνητα και σ’ αυτούς που θα πρέπει να μισθώσουν κάποιο μεγαλώνει. Φοβάμαι ότι πολλοί νέοι Έλληνες και Ελληνίδες θα πάνε να μείνουν στο παιδικό τους δωμάτιο ή θα γίνουν μετανάστες.

Πιστεύεις ότι το ίντερνετ καλύπτει τη μοναξιά; Γιατί δεν κάνουμε ένα μεγάλο πάρτι όλοι οι άγνωστοι και ψιλοφίλοι στα social για να περάσουμε ωραία;

Δεν ξέρω. Είναι περίεργη η σχέση ίντερνετ και μοναξιάς και γι αυτό επανέρχεται διαρκώς στα διηγήματα της συλλογής. Προσπαθώ να καταγράψω αυτήν τη σχέση από πολλές γωνίες, Δεν την κατανοώ πλήρως, φυσικά, γι αυτό την γράφω. Οι φίλοι σου γίνονται φωτό προφίλ. Ο τύπος/η τύπισσα που κάνεις sexting δεν διαφέρει και τόσο από τον αγαπημένο σου πορνοστάρ. Οι διαμάχες μ’ αγνώστους ονλάιν σε ταράζουν ίσως πιο πολύ από το να σού την πει ο γείτονας. Ή ζηλεύεις κάποια τύπισσα, επειδή απλώς ανέβασε story και τα πόδια της είναι λεπτά. Αυτή η επιφανειακή πραγματικότητα, η καθημερινότητά μας που προφανώς είναι κοινότοπη και που από κάτω της έχει βάθος και αγγίζει τη σχέση μας με το σώμα μας, τους άλλους, το χρόνο ή τη φοβία θανάτου, μ’ ενδιαφέρει. Το ίντερνετ μπορεί πραγματικά να σε ποτίσει με μία τεράστια αίσθηση μοναξιάς, όπως στο διήγημα ο Μέγας Αλέξανδρος στο Λονδίνο, μέσα στη συλλογή, όπου ο χαρακτήρας εξαντλημένος από το να τσατάρει με την τύπισσα που δε θέλει σχέση από απόσταση, αλλά ούτε και να τον επισκεφτεί στη Βρετανία, χαζοαγγίζει την λιπόθυμη μεθυσμένη συγκάτοικό του, μήπως και νιώσει λίγη επαφή και αισθανθεί λίγο λιγότερο μόνος πριν μπει στο πρωινό τραίνο που τον πάει στη δουλειά. Θολώνει το μυαλό μας μακριά από τους άλλους. Το μάθαμε αυτό με σκληρό τρόπο το 2021.

Νομίζω πρέπει να κοιτάμε τους παλιούς φεμινισμούς, για να μαθαίνουμε για το τώρα. Οι αόρατες γυναίκες που μάς μεγάλωσαν και που μάς ανέθρεψαν αξίζουν, τουλάχιστον, μία εκ των υστέρων κατανόηση και μία υπόσχεση ότι θ’ αλλάξουν τα πράγματα κι ότι οι κόρες κι οι εγγονές τους θα ζήσουν σ’ έναν καλύτερο, πιο δίκαιο, κόσμο.

Κινητοποιούμαστε για πολλά σημαντικά θέματα στην Αθήνα. Για την κλιματική αλλαγή όμως, τίποτα. Γιατί; 

Μού ‘χει κάνει φοβερή εντύπωση αυτό κι εμένα. Μού φαίνεται περίεργο επειδή σε οικολογικά αιτήματα μπορεί να καταλήξει κανείς από πολλές διαφορετικές, πολιτικές κατευθύνσεις, «αριστερά και δεξιά» (αν σημαίνουν κάτι αυτοί οι όροι). Πολλοί Έλληνες υποτιμούν, νομίζω, το θέμα περιβάλλον, παρόλο που η χώρα μας υποφέρει ήδη από την κλιματική αλλαγή. Το greek summer εδώ και κάποια χρόνια σημαίνει δυστυχώς φωτιές, καύσωνα, μειωμένη ποιότητα αέρα, καρκινογόνοι ρύποι και υπηρεσίες προς τους τουρίστες από υπερμορφωμένους νέους που πάνε σεζόν. Ίσως αυτή η πραγματικότητα οδηγήσει σε συνειδητοποιήσεις, γιατί, ειδικά παλιότερα, αν έλεγες για το περιβάλλον, φαινόσουν ή χίπης ή πολύ αφ’ υψηλού, αποσυνδεδεμένος από τις αγωνίες των «απλών ανθρώπων» που, υποτίθεται, τους νοιάζουν κυρίως οι τιμές στο σούπερ μάρκετ, λες και αυτές οι τιμές δεν έχουν σχέση π.χ με την παροχή ενέργειας και άρα, τελικά, το περιβάλλον. Νομίζω κάτι αλλάζει πάντως. Βλέπω ένα ενδιαφέρον γύρω από τα ζώα και τη χορτοφαγία, ειδικά στους GenZ, που μάλλον έχουν δει πολλά βιντεάκια με γουρουνάκια στο τικ τοκ και τώρα σιχαίνονται να τα φάνε και μπράβο τους. Δυστυχώς, όμως, ναι, δε θα δεις πχ μια κινητοποιήση που να απαιτεί πράσινη, αστική κινητικότητα. Μακάρι ν’ αλλάξει αυτό άμεσα.

Τι σχεδιάζεις το επόμενο διάστημα;

Έχω πολλά σχέδια για μετά το καλοκαίρι, αλλά για την ώρα σκοπεύω απλώς να φτιάξω μία στίβα με χοντρά, καλά βιβλία, να κλείσω το κινητό και να καθίσω κάπου ήρεμα να τα διαβάσω. Ξέρεις, μ’ αυτήν την περίεργη ηρεμία που παθαίνεις από τον καύσωνα ή από το ότι έχει αυτό το φως για τόσες πολλές ώρες.

Η συλλογή διηγημάτων Δέρμα, της Βίβιαν Στεργίου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.