Τι μας δίδαξε τελικά η μεταπολίτευση;

Του χρόνου θα γιορτάσουμε 50 χρόνια από τη μεταπολίτευση. Ο λογαριασμός έχει γίνει και το τίμημα αυτών των δεκαετιών ήταν στην τελική του στροφή ιδιαίτερα βαρύ για την πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας.

Κλείνει μάλλον ένας κύκλος που ξεκίνησε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας στα μέσα με τέλη του 1970, την ενίσχυση των εισοδημάτων τη δεκαετία του 1980, τη «φούσκα» που ακολούθησε και κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1990, τους Ολυμπιακούς Αγώνες και το ευρώ, και στη συνέχεια τη μεγάλη οικονομική κρίση, οι συνέπειες της οποίας μας ταλαιπωρούν ακόμη.

Μία πεντηκονταετία μέσα στην οποία μπετοναρίστηκαν οι βαθιές, δομικές παθογένειες του κράτους, οι παθογένειες στη δικαιοσύνη, στη δημόσια διοίκηση, η ανεξέλεγκτη διαφθορά, τα μεγάλα ζητήματα στη δημόσια παιδεία και υγεία. Η κοινωνία γαλουχήθηκε μέσα σε ένα πολιτικό περιβάλλον τοξικό, μέσα σε νοοτροπίες πελατειακές, μέσα σε μία πραγματικότητα που όσο περνούσαν τα χρόνια μας απομάκρυναν θεωρητικά και πρακτικά από τον πυρήνα των ιδεών, αξιών και πρακτικών των πιο ανεπτυγμένων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αν κάτι μας δίδαξαν αυτές οι πέντε δεκαετίες είναι ότι το ελληνικό κράτος και οι πολιτικές ηγεσίες που πέρασαν δεν κατάφεραν ή δεν θέλησαν να προχωρήσουν σε ριζικές αλλαγές σε κρίσιμους τομείς, που θα ενδυνάμωναν τους βασικούς πυλώνες της πολιτείας μας: την παιδεία, την υγεία, τη δημόσια διοίκηση, την εργασία. Αυτοί οι τέσσερις θεμελιώδεις πυλώνες είναι γεμάτοι προβλήματα και υστερήσεις που μας κρατούν όλους, νεότερους και γηραιότερους, πίσω.

Την ίδια στιγμή, όλο αυτό το διάστημα, η χώρα μας και η κοινωνία μας συνέχιζε να αναζητά την ταυτότητά της και το όραμά της, την πυξίδα και τον προσανατολισμό της. Είμαστε σταυροδρόμι πολιτισμών λόγω της γεωγραφίας μας, αλλά ποτέ δεν καταφέραμε να το εκμεταλλευτούμε. Είμαστε πυλώνας σταθερότητας κι ασφάλειας στην νοτιοανατολική Μεσόγειο, αλλά ούτε κι αυτό καταφέραμε να το εκμεταλλευτούμε. Έχουμε ισχυρά ευρωπαϊκά, βαλκανικά και ολίγον μεσανατολίτικα στοιχεία στην κουλτούρα μας, όμως κι αυτό δεν καταφέραμε να το αξιοποιήσουμε. Κυρίως, δεν καταφέραμε να αποδεχτούμε, να αγκαλιάσουμε και να αναδείξουμε ως συγκριτικό μας πλεονέκτημα μας σε πολλά πεδία και επίπεδα την πολυπολιτισμική μας ταυτότητα, την οποία με κάθε τρόπο προσπαθούμε να αποτινάξουμε στο όνομα της ελληνικότητας, της πούρας ελληνικότητας που κρατά, δήθεν, από την αρχαιότητα.

Το κοινωνικό και πολιτικό εκκρεμές σήμερα κινείται σήμερα περισσότερο προς το κέντρο, ίσως και αρκετά προς τα δεξιά, εγκλωβισμένο σε ένα σύνολο συντηρητικών στοιχείων. Οι ανισότητες βαθαίνουν συνεχώς, ωστόσο φαίνεται να μην μπορούν να ανατρέψουν τη σημερινή τεχνητή ευφορία για την ανάπτυξη της χώρας. Ένα σημαντικό σε μέγεθος τμήμα της κοινωνίας, άλλοτε με λιγότερο φανερό, άλλοτε με περισσότερο φανερό τρόπο, άλλοτε ηθελημένα, άλλοτε λόγω των συνθηκών, έχει βολευτεί ή συμβιβαστεί με πανίσχυρα, μικρά και μεγάλα, συμφέροντα που εξυπηρετούνται από την ακινησία. Την ακινησία στην εργασιακή, στην κοινωνική, στην οικονομική ζωή, πρωτίστως βέβαια στην πολιτική ζωή, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Ο κύκλος, λοιπόν, της μεταπολίτευσης φαίνεται να κλείνει, με το πολιτικό σκηνικό και τους συσχετισμούς να μας βάζουν όλους σε ένα νέο περιβάλλον. Οι προκλήσεις είναι πολλές και γνωστές, ωστόσο είναι δύσκολο να δούμε πώς και με ποιο τρόπο θα εξυπηρετηθούν, θα απαντηθούν ή απλά θα συνεχίσουμε να βρισκόμαστε σε μία κατάσταση επίπλαστης κανονικότητας μέχρι την επόμενη, μεγάλη κρίση.