Αριστερή «αναγέννηση» στη Λατινική Αμερική ενόψει των εκλογών του 2022

Η Λατινική Αμερική, η γεωγραφική περιοχή με τις περισσότερες και μεγαλύτερες νίκες των προοδευτικών δυνάμεων τον 21ο αιώνα, βρίσκεται σε πορεία αριστερής αναγέννησης. Μια νέα «ροζ παλίρροια» (pink tide), όπως εκείνη της πρώτης δεκαετίας του 2000, ξεκινά να απλώνεται σε πολλά κράτη της ηπείρου, με το ενδιαφέρον στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές να είναι μεγάλο.

Η άνοδος και η πτώση της πρώτης «ροζ παλίρροιας»

Οι πρώτες εκλογικές νίκες των αριστερών πολιτικών δυνάμεων ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και κορυφώθηκαν μεταξύ 2006 και 2007. Ο Έβο Μοράλες ανέλαβε την προεδρία στη Βολιβία τον Ιανουάριο του 2006, ο Ούγκο Τσάβες επανεξελέγη στη Βενεζουέλα τον Δεκέμβριο του 2006 και τον Ιανουάριο του 2007 ανέλαβε καθήκοντα ο Ραφαέλ Κορέα στον Ισημερινό. Και οι τρεις κατήγαγαν σαρωτικές νίκες, πιάνοντας το νήμα από το Κόμμα των Εργαζομένων της Βραζιλίας του προέδρου Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα και διαμορφώνοντας μια νέα εποχή για τη Λατινική Αμερική.

Οι δεξιές και ακροδεξιές δυνάμεις αντεπιτέθηκαν προσπαθώντας με το στρατό να ρίξουν τις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις, έχοντας και την υποστήριξη των ΗΠΑ. Μέχρι το τέλος του 2019, οι προσπάθειες αυτές είχαν αποδώσει καρπούς. Το πραξικόπημα του 2009 και η εκλογική απάτη στην Ονδούρα, η απομάκρυνση του Κόμματος των Εργαζομένων στη Βραζιλία το 2016, η πρακτική του lawfare – η χρήση δηλαδή νομικών εργαλείων για την επίτευξη πολιτικών στόχων – στον Ισημερινό και, τέλος, το πραξικόπημα του 2019 κατά του Μοράλες στη Βολιβία, επέφεραν σοβαρά πλήγματα στην αριστερά της Λατινικής Αμερικής.

Καθώς το 2021 πλησιάζει στο τέλος του, η αριστερά φαίνεται να αντιστρέφει και πάλι το κλίμα, με την απροσδόκητη νίκη του Πέδρο Καστίγιο στις προεδρικές εκλογές του Περού τον περασμένο Ιούνιο να αποκρυσταλλώνει την τάση που καταγράφετε και σε άλλα κράτη της ηπείρου.

Βολιβία και Χιλή: Μεγάλη μάχη για δημοκρατία και αξιοπρέπεια

Τα γεγονότα στη Βολιβία αποδεικνύουν ότι η καθεστωτική δεξιά μπορεί να νικηθεί στη Λατινική Αμερική. Το υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο πραξικόπημα που ανέτρεψε τον πρόεδρο Μοράλες τον Νοέμβριο του 2019 ανατράπηκε σε λιγότερο από ένα χρόνο. «Κλειδί» για αυτή την ανατροπή ήταν η κινητοποίηση της βάσης, οι ηρωικές πράξεις αντίστασης απέναντι στις σφαγές και τις κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το ακροδεξιό καθεστώς της Ζανίν Ανιές που αντικατέστησε τον Μοράλες.

Στη Χιλή, η μάχη απέναντι στη δεξιά αποτελεί μια μακρά διαδικασία. Παρά την επίσημη επιστροφή της δημοκρατίας το 1990, το οικονομικό μοντέλο παρέμεινε βασισμένο στις θεμελιώδεις αξίες της ιδεολογίας του δικτάτορα Πινοσέτ, ανεξάρτητα από την παρουσία κεντροαριστερών κυβερνήσεων. Τα πράγματα έλαβαν μια άλλη τροπή στα τέλη του 2019, όταν μαζικές διαμαρτυρίες για την οικονομική ανισότητα κατέκλυσαν τη χώρα. Οι κινητοποιήσεις αντιμετωπίστηκαν με βίαιη καταστολή από τη κυβέρνηση Πινιέρα, η οποία υιοθέτησε κατά γράμμα την τακτική του κολομβιανού κράτους στην άσκηση ακραίας αστυνομικής βίας και αστυνομοκρατίας.

Τον Οκτώβριο του 2020, οι Χιλιανοί ψήφισαν με συντριπτική πλειοψηφία υπέρ ενός νέου λαϊκού Συντάγματος που θα αντικαθιστούσε το χουντικής έμπνευσης Σύνταγμα που είχε επιβληθεί από τον Πινοσέτ, προκαλώντας σοκ στο χιλιανό κατεστημένο. «Ο νεοφιλελευθερισμός γεννήθηκε στη Χιλή και θα πεθάνει στη Χιλή», δήλωναν οι διαδηλωτές στους δρόμους της πρωτεύουσας Σαντιάγο.

Ο κύριος αριστερός υποψήφιος, Γκαμπριέλ Μπόριτς, πέρασε στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, προπορευόμενος με λίγο πάνω από 2% από τον ακροδεξιό υποψήφιο Χοσέ Αντόνιο Καστ, γιο ενός Γερμανού αξιωματικού του ναζιστικού στρατού και θαυμαστή του Πινοσέτ, με τον επαναληπτικό γύρο να έχει οριστεί για τις 19 Δεκεμβρίου. Η Χιλή βρίσκεται σε μια κρίσιμη διαδικασία για την αναθεώρηση του Συντάγματός της, με τον συσχετισμό δυνάμεων στη συνταγματική συνέλευση να ευνοεί τις προοδευτικές δυνάμεις.

Τι συμβαίνει στην Κολομβία;

Στην Κολομβία, το αντιδραστικό και υπερσυντηρητικό προπύργιο της Λατινικής Αμερικής, ένας πρώην αριστερός αντάρτης και δήμαρχος της Μπογκοτά, ο Γκουστάβο Πέτρο, αποτελεί σοβαρό αντίπαλο της δεξιάς και της ακροδεξιάς στις προεδρικές εκλογές του Μαΐου 2022. Ήρθε δεύτερος στις προεδρικές εκλογές του 2018 με σχεδόν 42% των ψήφων, ένα ιστορικό υψηλό για την αριστερά της χώρας. Ο νικητής, Ιβάν Ντούκε, είναι ο προστατευόμενος του ακροδεξιού πρώην προέδρου, Αλβάρο Ουρίμπε, ο οποίος πρωτοστάτησε σε μερικές από τις πιο βίαιες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που γνώρισε ποτέ η Λατινική Αμερική και ο οποίος εξακολουθεί να ρίχνει μια σκοτεινή σκιά στην πολιτική της χώρας.

Παρά τη συνεχιζόμενη μαζική βία κατά της αριστεράς, τον περασμένο Απρίλιο χιλιάδες Κολομβιανοί βγήκαν στους δρόμους της Μπογκοτά και άλλων πόλεων για να διαμαρτυρηθούν για τον νεοφιλελευθερισμό και την κρατική βαρβαρότητα στις μεγαλύτερες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που έχει γνωρίσει η χώρα τα τελευταία χρόνια. Όπως αναμενόταν, η απάντηση της κυβέρνησης ήταν σκληρή, με δεκάδες δολοφονίες από τις υπηρεσίες ασφαλείας. Στην πορεία προς τις προεδρικές εκλογές του Μαΐου, ο Πέτρο θα πρέπει να αντιμετωπίσει τη βία μιας ακούραστης εκστρατείας της διεφθαρμένης πολιτικής τάξης εναντίον του, αν θέλει να κερδίσει. Ένα πολύ δύσκολο στοίχημα το οποίο μπορεί να κερδίσει έχοντας στο πλευρό του τις κοινωνικές δυνάμεις και τη νεολαία.

Σύγκρουση «τιτάνων»: Μπολσονάρου εναντίον Λούλα στη Βραζιλία

Η Αριστερά έχει επίσης ισχυρές πιθανότητες να επιστρέψει στην διακυβέρνηση στη Βραζιλία, έναν περιφερειακό «γίγαντα» όπου οι πολιτικές εξελίξεις αντηχούν πολύ πέρα από τα σύνορά του. Η εκλογή του νεοφασίστα Ζαΐρ Μπολσονάρο τον Οκτώβριο του 2018 ήρθε μετά από ένα κοινοβουλευτικό πραξικόπημα με την υποστήριξη των ΗΠΑ για την ανατροπή της προέδρου του Κόμματος των Εργαζομένων Ντίλμα Ρουσέφ το 2016 και τη φυλάκιση του δημοφιλούς πρώην προέδρου Λούλα, τον Απρίλιο του 2018.

Παρά το γεγονός ότι τα ελεγχόμενα από μιντιάρχες φίλους του Μπολσονάρο βραζιλιάνικα μέσα ενημέρωσης χρησιμοποίησαν ως δήθεν όπλο τη λαϊκή οργή εναντίον της αριστεράς, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν μια άνετη νίκη του Λούλα στις εκλογές του 2018. Για άλλη μια φορά, η δεξιά της Λατινικής Αμερικής έδειξε την προθυμία της να χρησιμοποιήσει όλες τις επιλογές για να απομακρύνει αριστερούς υποψηφίους που θα επικρατούσαν στην κάλπη. Ο Λούλα απελευθερώθηκε τον Νοέμβριο του 2019, αφού πλέον είχε αποκαλυφθεί η σκευωρία εναντίον του. Η υποστήριξη από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και η συσκότιση των γεγονότων από τα περισσότερα δυτικά μέσα ενημέρωσης συνέβαλαν καθοριστικά στην τελική νίκη του Μπολσονάρο.

Αξιόπιστες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Λούλα θα κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του Οκτωβρίου 2022, χωρίς ωστόσο να έχει ανακοινώσει επίσημα την υποψηφιότητά του. Εν τω μεταξύ, ο Μπολσονάρο αντιμετωπίζει αυξανόμενη πολιτική και κοινωνική δυσαρέσκεια για το πόρισμα της επιτροπής του βραζιλιάνικου Κογκρέσου με το οποίο κατηγορείται για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας σχετικά με τους εγκληματικούς χειρισμούς της κυβέρνησής του στην πανδημία του κορονοϊού.