Ιστορίες χωρίς φωνή: Υπάρχει άνοιξη χωρίς χελιδόνια;

Έχουν ταξιδέψει σχεδόν 10 χιλιάδες χιλιόμετρα. Έχουν περάσει πάνω από την αφιλόξενη Σαχάρα. Έχουν πετάξει πάνω από θάλασσες χωρίς τη δυνατότητα να ξεκουραστούν, να τραφούν ή να πιουν λίγες σταγόνες νερό. Έχουν αντιμετωπίσει καταιγίδες και ανέμους. Έχουν χάσει συντρόφους κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Έχουν κάνει ένα ταξίδι ζωής, παρότι το επαναλαμβάνουν κάθε χρόνο για όλη τους τη ζωή. Έχουν περάσει όλες αυτές τις δοκιμασίες για έναν και μόνο λόγο: Να βρουν μια φιλόξενη γωνιά που θα μπορέσουν να αναπαραχθούν. Κι αυτή τη γωνιά συχνά την αναζητούν στα σπίτια μας. Είναι τα χελιδόνια. Αυτά τα πουλιά που μάθαμε να τα αποκαλούμε προάγγελους της άνοιξης. Αυτά τα πουλιά που με ανθρώπινη ευθύνη κάθε χρόνο γίνονται όλο και λιγότερα, με κίνδυνο κάποια στιγμή στο μέλλον να αναρωτηθούμε αν μπορεί να υπάρξει άνοιξη χωρίς αυτά. Αν μπορεί να υπάρξει άνοιξη χωρίς τα χελιδόνια.

Κάθε χρόνο όλο και λιγότερα

Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς ο αριθμός των μικρών προαγγέλων της άνοιξης, των χελιδονιών, αρχίζει να μειώνεται αισθητά. Αυτό το αγαπημένο και πολυτραγουδισμένο πουλί που έχει συνδεθεί με την ελληνική φύση σήμερα απειλείται με εξαφάνιση καθώς ο πληθυσμός των χελιδονιών μειώνεται συνεχώς, από χρόνο σε χρόνο, και μάλιστα υπάρχουν μέρη όπου δεν ακούγεται πλέον το γνωστό τιτίβισμά τους. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, ο πληθυσμός των χελιδονιών σε πολλές χώρες της Ευρώπης έχει υποστεί μείωση έως και κατά 40%. Βασικές αιτίες της ανησυχητικής μείωσης του πληθυσμού των χελιδονιών είναι η ολοένα και μεγαλύτερη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η κατάχρηση των εντομοκτόνων που στερεί τα χελιδόνια από τη μοναδική τροφή τους, που είναι τα ιπτάμενα έντομα, και φυσικά το περιβάλλον των πόλεων που έχει γίνει απαγορευτικό για να ζήσουν εκεί τα χελιδόνια και να φτιάξουν τις φωλιές τους, στους εξωτερικούς τοίχους κτηρίων, κάτω από σκεπές και προεξοχές. Δεν είναι λίγες δε οι περιπτώσεις ανθρώπων που θεωρούν ενοχλητικές στα σπίτια τους τις χελιδονοφωλιές και τα χελιδόνια, ένα βάρος που λερώνει και ασχημαίνει τα μπαλκόνια και τις βεράντες τους, και για αυτό τις καταστρέφουν και τις γκρεμίζουν παρότι αυτό απαγορεύεται και τιμωρείται από τον νόμο. Επιπλέον, η τσιμεντοποίηση των πόλεων αποστερεί τα χελιδόνια από την πρώτη ύλη για την κατασκευή της φωλιάς τους, τη λάσπη.

Χελιδόνια, το φυσικό και οικολογικό εντομοκτόνο

Προτού ξεκινήσουν το μεγάλο τους ταξίδι από την Αφρική προς την Ευρώπη, τα χελιδόνια έχουν φροντίσει να έχουν τραφεί αρκετά αποθηκεύοντας στο μικροσκοπικό τους σώμα μια μεγάλη δόση ενέργειας που θα τα βοηθήσει να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες της δύσκολης και επίπονης πτήσης. Διότι αν κουραστούν και δεν βρίσκεται κάποιο νησάκι κοντά τους να ξεκουραστούν, θα πέσουν στη θάλασσα και θα πνιγούν. Τα ιπτάμενα έντομα, που αποτελούν τη βασική τροφή των χελιδονιών, είναι ακόμη ένας παράγοντας που μπορεί να συνδέσει τα πουλιά αυτά με τον άνθρωπο καθώς λειτουργούν σαν ένα φυσικό εντομοκτόνο – αρκεί να σκεφτεί κανείς πως ένα μόνο χελιδόνι μπορεί να καταναλώσει έως 850 μύγες και κουνούπια την ημέρα. Με λίγα λόγια, αν είχαμε την τύχη να φιλοξενήσουμε μια χελιδονοφωλιά στο οικογενειακό μας περιβάλλον, το ζευγάρι μαζί με τα μικρά του θα μπορούσε να εξοντώσει περισσότερα από 2.000 μύγες και κουνούπια την ημέρα, κάτι που σημαίνει πως πιο αποδοτικό και οικολογικό εντομοκτόνο δεν θα μπορούσαμε να έχουμε στη διάθεσή μας. Αντιθέτως, η χρήση χημικών εντομοκτόνων στερεί από τα χελιδόνια την απαραίτητη για την επιβίωσή τους τροφή, σπάζοντας αλόγιστα έναν σημαντικό κύκλο της φύσης και της ζωής.

Ας τα κάνουμε να νιώσουν ευπρόσδεκτα

Τα περισσότερα είδη χελιδονιών φτιάχνουν τη φωλιά τους από πηλό. Μαζεύουν μικρά κομμάτια λάσπης από κάποιο κοντινό σημείο και τα μεταφέρουν εκεί που θέλουν να χτίσουν τη φωλιά τους. Χρειάζονται 700-1.500 σβώλους για την κάθε φωλιά. Το χτίσιμο μπορεί να κρατήσει από 3 έως 16 ημέρες, μόνο που στις σύγχρονες πόλεις τα χελιδόνια δυσκολεύονται να βρουν το απαραίτητο σημείο. Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία μας προσκαλεί να συμμετέχουμε στα «Χελιδονίσματα 2024» για να υποδεχθούμε τα χελιδόνια που φτάνουν από την Αφρική στη δική τους φωλιά. Με βασικά υλικά τον ενθουσιασμό των παιδιών και τον πηλό, που αντικαθιστά το χώμα που τα χελιδόνια δυσκολεύονται πλέον να βρουν στην πόλη, μικροί και μεγάλοι δημιουργούν τις δικές τους χελιδονοφωλιές. Οι φωλιές μπορούν να τοποθετηθούν στο σχολείο ή στο σπίτι, προσφέροντας στα χελιδόνια έτοιμες κατοικίες και σε μας την ευκαιρία να «συγκατοικήσουμε» μαζί τους και να τα παρατηρήσουμε από κοντά. Όπως κάθε χρόνο, τα «Χελιδονίσματα 2024» θα πραγματοποιηθούν από 8 έως 31 Μαρτίου, σε διάφορες περιοχές ανά τη χώρα, με την υποστήριξη της Ορνιθολογικής και σε συνεργασία με τοπικούς φορείς, συλλόγους και εκπαιδευτικές ομάδες.

*Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα Η ΑΥΓΗ. Κείμενο: Πέτρος Κατσάκος.