Πως θα ήταν ένας κόσμος χωρίς κρέας;

Χοτ ντογκ στο γήπεδο, χάμπουργκερ στη σχάρα, ένα εορταστικό δείπνο για μπριζόλες, μπάρμπεκιου. Στιγμές που αποτελούν την πεμπτουσία της κρεατοφαγικής εμπειρίας γίνεται να διαγραφούν; Γίνεται να μπουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας;

Χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Αυστραλία, η Αργεντινή, η Νέα Ζηλανδία, η Γερμανία, η δική μας μικρή Ελλάδα, αλλά και πάρα πολλά άλλα κράτη έχουν λατρεία με το κρέας. Αντίστοιχα «ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες», σύμφωνα με τον ορισμό διεθνών οικονομικών οργανισμών, όπως η Κίνα και η Βραζιλία, έχουν δει τη ζήτηση για κρέας να αυξάνεται, κυρίως λόγω της αύξησης του εισοδήματος μέρους της κοινωνίας αλλά και της αναπαραγωγής συγκεκριμένων πολιτισμικών προτύπων.

17 στατιστικά για την κατανάλωση κρέατος

«Η παγκόσμια παραγωγή κρέατος έχει υπερτετραπλασιαστεί από το 1961 και ‘καταπίνει’ το κλίμα και τα οικοσυστήματά μας» τονίζει η Emma Garnett, ερευνήτρια στη Σχολή Πληθυσμιακής Υγείας και Περιβαλλοντικών Επιστημών του King’s College του Λονδίνου. Αυτό αναμένεται να συνεχιστεί. Βραχυπρόθεσμα οι ειδικοί αναμένουν ότι η κατανάλωση κρέατος θα αυξάνεται κατά περίπου 1,5% ετησίως έως το 2023. Τα Ηνωμένα Έθνη προβλέπουν επίσης ότι η παγκόσμια κατανάλωση κρέατος θα αυξηθεί κατά 76% έως το 2050. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται αντίστοιχα να αυξηθεί κατά 2,3 δισεκατομμύρια μέχρι τα μέσα του αιώνα και το μέσο εισόδημα να αυξηθεί σημαντικά στις αναπτυσσόμενες χώρες, επιτρέποντας σε περισσότερους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση και να ζητούν τη «δίαιτα των πλούσιων» που είναι γεμάτη κρέας.

Ενώ περισσότεροι άνθρωποι μπορεί να ζητούν κρέας, ο πλανήτης απλά δεν αντέχει άλλο να το υποστηρίξει. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, η παραγωγή κρέατος συμβάλλει σε περισσότερες από 280 εκατομμύρια τόνους εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ετησίως. Η εγκατάλειψη της παραγωγής θα ήταν σαν να βγάζαμε 60 εκατομμύρια βενζινοκίνητα αυτοκίνητα από τους δρόμους μόνο των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας, ο παγκόσμιος κτηνοτροφικός τομέας ευθύνεται για 7,1 γιγατόνους εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο. Αυτό αντιπροσωπεύει σχεδόν το 16% όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και έχει περίπου τον ίδιο περιβαλλοντικό αντίκτυπο με την καύση 16,4 δισεκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου. Με αυτά τα στοιχεία, δεν έχουμε την πολυτέλεια να συνεχίσουμε έτσι.

Ας πούμε ότι το κρέας εξαφανίζεται. Τι κάνουμε τώρα;

Ας ξεκινήσουμε από το πιάτο σας. Αν τρώμε συχνά κρέας, το να φανταστούμε πώς μπορεί να μοιάζει ένα γεύμα χωρίς μια πηγή πρωτεΐνης όπως το κοτόπουλο ή το χοιρινό μπορεί να είναι μια πρόκληση, ή ακόμα και να μας προκαλέσει έναν μικρό πανικό. Η Emma Ignaszewski, υπεύθυνη δημόσεων σχέσεων στη μη κερδοσκοπική οργάνωση υπεράσπισης των τροφίμων Good Food Institute σημειώνει ότι δεν χρειάζεται να ανησυχούμε για τίποτα. «Η ομορφιά της επόμενης γενιάς εναλλακτικών πρωτεϊνών είναι ότι δεν χρειάζεται να κάνουμε καμία θυσία». Σύμφωνα με την Ignaszewski, οι πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης ή το κρέας που καλλιεργείται στο εργαστήριο και προέρχεται απευθείας από ζωικά κύτταρα, συνιστούν επιλογές διατροφής με τρόπους που «βρίσκουν απήχηση στους ανθρώπους και σε επίπεδο γευστικής απόλαυσης αλλά και σε επίπεδο διατροφικής κουλτούρας».

Υπάρχουν ήδη πολλά λαχανικά που μπορούν να αντικαταστήσουν αποτελεσματικά την πρωτεΐνη που λαμβάνουμε από πηγές κρέατος. Τα μαύρα φασόλια, τα μανιτάρια, οι φακές και η σόγια είναι εξαιρετικές πηγές. Όλο και περισσότερο οι φυτικές εναλλακτικές λύσεις αντικατάστασης του κρέατος είναι ικανές να αναπαράγουν τη γεύση και την υφή των κρεάτων. «Τα γεύματα που μοιραζόμαστε με τις οικογένειές μας αύριο δεν χρειάζεται να διαφέρουν από τα γεύματα που τρώμε σήμερα» εξηγεί η Ignaszewski, σημειώνοντας ότι ακόμη και σε έναν κόσμο χωρίς κρέας, θα είμαστε σε θέση να παίρνουμε τρόφιμα που προσφέρουν «γεύση και υφή που είναι ίδια ή καλύτερη, με κόστος που είναι ίδιο ή χαμηλότερο από εκείνο του ζωικού κρέατος».

Ενώ είναι ωραίο να έχουμε στο πιάτο μας οικεία τρόφιμα, υπάρχουν επίσης πολλά τρόφιμα και υλικά εκεί έξω για να διεγείρουμε τους ουρανίσκους μας. Η Eve Turow-Paul, ιδρύτρια της Food for Climate League, επισημαίνει ότι το 75% της παγκόσμιας τροφής παράγεται από μόλις 12 φυτά και 5 ζωικά είδη. «Υπάρχουν έως 300.000 βρώσιμα φυτά και τρώμε λιγότερα από 200 από αυτά» τονίζει. «Υπάρχουν τόνοι νόστιμων τροφών εκεί έξω που προς το παρόν αγνοούνται. Αντ’ αυτού, οι περισσότεροι από εμάς επικεντρωνόμαστε σε μια μικρή χούφτα τροφών, ειδικά στις πρωτεΐνες. Ήρθε η ώρα να διευρύνουμε τους ορίζοντές μας και να γιορτάσουμε την ανεξάντλητη ποικιλομορφία των διατροφικών επιλογών που έχουμε στη διάθεσή μας».

Πως επηρεάζεται το σώμα και η ψυχική μας υγεία;

Όταν η τροφή που στοιβάζεται στο πιάτο μας αλλάζει, μπορούμε να περιμένουμε κάποιες αλλαγές και στο σώμα μας. Κι αυτό δεν είναι κακό. Σύμφωνα με την Ignaszewski, η εγκατάλειψη του κρέατος θα προσέφερε πολλά θετικά αποτελέσματα στην υγεία μας. «Το κρέας φυτικής προέλευσης τείνει να έχει πολύ λιγότερα κορεσμένα λιπαρά, λιγότερα ή καθόλου μεταλλαγμένα λιπαρά, καθόλου χοληστερόλη, περισσότερους σύνθετους υδατάνθρακες και υγιεινές φυτικές ίνες». Σημειώνει επίσης ότι το κρέας ζωικής προέλευσης δεν έχει καθόλου φυτικές ίνες και μάλιστα μπορεί να περιέχει δυνητικά επιβλαβή υπολείμματα φαρμάκων και τοξίνες.

Επιστήμονες της Mayo Clinic υπογραμμίζουν ότι οι άνθρωποι που δεν τρώνε κρέας γενικά καταναλώνουν λιγότερες θερμίδες και λιγότερο λίπος. Ως αποτέλεσμα κινδυνεύουν λιγότερο από επιπλοκές υγείας που συνδέονται με την παχυσαρκία και έχουν χαμηλότερο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν καρδιαγγειακές παθήσεις. Ερευνητές του Χάρβαρντ διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που δεν τρώνε κρέας είναι πιθανό να έχουν χαμηλότερη ολική και LDL χοληστερόλη (σσ. αυτή είναι η κακή), χαμηλότερη αρτηριακή πίεση και χαμηλότερο δείκτη μάζας σώματος. Αυτό συνήθως σχετίζεται με μειωμένο ποσοστό κίνδυνου για χρόνιες ασθένειες και μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη υγεία, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και καλύτερη ποιότητα ζωής.

Υπάρχουν επίσης και οφέλη για την ψυχική υγεία. Σύμφωνα με την Turow-Paul, η επιλογή της απαλλαγής από το κρέας «μπορεί να μας βοηθήσει να νιώσουμε ότι ελέγχουμε περισσότερο την υγεία μας, ότι είμαστε περισσότερο ‘δεμένοι’ με τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω μας, αλλά και με το περιβάλλον». Τονίζει ότι το να τρώμε με έναν πιο βιώσιμο τρόπο σημαίνει να τρώμε τρόφιμα που μας φέρνουν πιο κοντά στους ανθρώπους που καλλιεργούν και προετοιμάζουν τα τρόφιμά μας και στους τόπους από τους οποίους προέρχονται τα τρόφιμά μας. «Σημαίνει να τρώμε με τρόπους που μας επιτρέπουν να γιορτάζουμε μια μεγαλύτερη ποικιλία πολιτισμών στο πιάτο μας και να τρώμε τρόφιμα που μας δίνουν τη δυνατότητα να σεβόμαστε και να ξοδεύουμε με τρόπο φιλοπεριβαλλοντικό κάθε ευρώ, κάθε δολάριο, κάθε λίρα για το φαγητό μας».

Οι δίαιτες χωρίς κρέας δεν βοηθούν μόνο εμάς άμεσα, αλλά μπορούν να βελτιώσουν και την υγεία όλων γύρω μας – και μάλιστα με απροσδόκητους τρόπους. Πάρτε, για παράδειγμα, την ποιότητα του αέρα. Μπορεί να μη συνδέουμε το κρέας με την ατμοσφαιρική ρύπανση – άλλωστε, δεν υπάρχουν πυκνά μαύρα σύννεφα καπνού που βγαίνουν από τις αγελάδες που βόσκουν – αλλά αυτό που τρώμε επηρεάζει τον πλανήτη με τρόπους που ίσως δεν περιμένουμε. Στην Κίνα, για παράδειγμα, η στροφή προς μια διατροφή που είναι πιο έντονη σε κρέας τις τελευταίες δεκαετίες έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων, γεγονός που αυξάνει την ποσότητα των εκπομπών αμμωνίας που διοχετεύονται στην ατμόσφαιρα. Επίσης, σημαίνει αύξηση της ποσότητας των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, εξέλιξη που επιδεινώνει με τη σειρά της τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και υποβαθμίζει την ποιότητα του αέρα.

Τα οφέλη για τη δημόσια υγεία

Η ίδια η παραγωγή κρέατος παρουσιάζει και άλλους κινδύνους για την υγεία που μας επηρεάζουν όλους, είτε καταναλώνουμε προσωπικά κρέας είτε όχι. «Από την οπτική της δημόσιας υγείας, η στροφή σε εναλλακτικές πρωτεΐνες θα βελτιώσει επίσης την εικόνα της δημόσιας υγείας και θα μειώσει τον κίνδυνο πανδημιών» υπογραμμίζει η Ignaszewski. Η στήριξη σε εργοστασιακές φάρμες για την παραγωγή κρέατος, όπου τα ζώα συχνά στοιβάζονται σε υπερπλήρεις χώρους και ζουν σε ανθυγιεινές συνθήκες, μπορεί να δημιουργήσει τον κίνδυνο εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας έχει αποκαλέσει τα ζώα που εκτρέφονται σε αυτά τα περιβάλλοντα  ως «τον πιο αδύναμο κρίκο στην παγκόσμια αλυσίδα υγείας» και έχουμε πράγματι δει την εξάπλωση σημαντικών ασθενειών από τις εργοστασιακές εκτροφές. Ένα σημαντικό μέρος της επιστημονικής κοινότητας τονίζει ότι γρίπη των χοίρων Η1Ν1 αναπτύχθηκε λόγω του μολυσματικού περιβάλλοντος εκτροφής χοίρων και τις συνθήκες μέσα στις οποίες τα ζώα αναπτύσσονταν.

Η μείωση του κρέατος δεν θα βοηθούσε μόνο την ανθρώπινη υγεία, αλλά θα βελτίωνε και τη συνολική υγεία του πλανήτη. Ο John Lynch, περιβαλλοντικός επιστήμονας και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σημειώνει ότι η κατάργηση όλων των εκπομπών από την κτηνοτροφία θα μπορούσε να έχει τεράστιο αντίκτυπο, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. «Λίγο περισσότερο από το ήμισυ αυτών των εκπομπών προέρχεται από μεθάνιο» εξηγεί. «Αν κόψουμε αυτές τις εκπομπές μεθανίου, τότε θα αντιστρέψουμε γρήγορα, μέσα σε μερικές δεκαετίες, την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη που προκαλούν σήμερα». Προσθέτει ακόμα ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και οξειδίου του αζώτου δεν θα εξαφανίζονταν το ίδιο γρήγορα, επειδή πρόκειται για αέρια μακράς διάρκειας που μπορούν να παραμείνουν στην ατμόσφαιρα για εκατοντάδες χρόνια. «Ωστόσο θα μπορούσαμε να σταματήσουμε την περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας από αυτές τις πηγές εκπομπών».

Όσο για τη γη που χρησιμοποιείται για την κτηνοτροφία, θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί για την αποδοτικότερη καλλιέργεια τροφίμων. «Για την παραγωγή κοτόπουλου, χοιρινού και βοδινού κρέατος χρησιμοποιείται 20 φορές περισσότερη γη από ό,τι για το κρέας φυτικής προέλευσης» μας λέει η Ignaszewski. Η διαδικασία παραγωγής απαιτεί επίσης περισσότερο νερό από ό,τι φανταζόμαστε. Σύμφωνα με ερευνητές του πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, η παραγωγή ενός τόνου λαχανικών απαιτεί περίπου 11.300 γαλόνια νερού. Ένας τόνος χοιρινού κρέατος καταναλώνει 121.000 γαλόνια – περισσότερο από 10 φορές την ποσότητα που απαιτείται για αυτά τα λαχανικά. Ως αποτέλεσμα οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι 50 γραμμάρια κόκκινου κρέατος μπορεί να έχουν 20 φορές μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα από 100 γραμμάρια λαχανικών.

Τι γίνεται με την αξιοποίηση της γης;

Η ζήτηση για κρέας απαιτεί συχνά την επαναχρησιμοποίηση της γης που διαφορετικά θα καταλαμβανόταν από βασικά οικοσυστήματα. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση, η παραγωγή κρέατος είναι ο κύριος παράγοντας αποψίλωσης των δασών σε όλο τον πλανήτη και ευθύνεται για περισσότερο από το 70% της αποψίλωσης μόνο στον Αμαζόνιο. Τα τροπικά δάση είναι βασικές δεξαμενές άνθρακα, απορροφούν τις εκπομπές και τις εμποδίζουν να φτάσουν στην ατμόσφαιρα και να συμβάλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Κόβοντάς τα για την παραγωγή κρέατος, αποδυναμώνουμε την άμυνά μας, ενώ αυξάνουμε τις εκπομπές.

Η εγκατάλειψη του κρέατος δεν θα είναι τόσο εύκολη υπόθεση  – και δεν χρειάζεται κιόλας να είναι. Το κρέας ή ακόμη και τα τρόφιμα που μοιάζουν με κρέας μπορούν να παραμείνουν μια σημαντική πηγή πρωτεϊνών και θρεπτικών συστατικών για τον οργανισμό μας. Αλλά η παραγωγή του πρέπει να γίνει βιώσιμη. «Χρειαζόμαστε μια διατροφή κυρίως φυτικής προέλευσης για να αποτρέψουμε τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής, να προστατεύσουμε τη φύση και να βελτιώσουμε την υγεία μας» προσθέτει η Ignaszewski.

Αυτή την αλλαγή στις διατροφικές μας συνήθειες δεν χρειάζεται να τη δούμε ως θυσία, αλλά ως ευκαιρία και ως ένα δώρο προς εμάς, την υγεία μας, τη γεύση μας και το περιβάλλον. «Το μεγαλύτερο λάθος που κάνουμε όταν μιλάμε για δίαιτες ‘χωρίς κρέας’ είναι ότι παραλείπουμε την ιστορία σχετικά με το τι μπορούμε να τρώμε αντί για κρέας: σούπερ-γευστικές, γεμάτες θρεπτικά συστατικά, εποχιακές, ποικίλες τροφές που θα ωφελήσουν την σωματική μας υγεία, την ψυχική μας υγεία, τις οικονομίες μας και τον πλανήτη μας, ώστε να διασφαλίσουμε ότι η φύση και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε θα συνεχίσει να είναι ένα σπίτι για όλους μας».

Ο πλανήτης μας έχει δώσει άφθονες επιλογές τροφίμων για να φάμε και να απολαύσουμε. Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διαλέξουμε αυτές που δεν θα τον καταστρέψουν.