Σχολικά γεύματα: Καν’το όπως η Φινλανδία

Αν υπάρχει κάτι για το οποίο είναι γνωστό το φινλανδικό μοντέλο πρόνοιας, ακόμη και σε σύγκριση με τα άλλα σκανδιναβικά μοντέλα κοινωνικής πρόνοιας, αυτό είναι η εκπαίδευση. Για το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας έχουν γραφτεί αμέτρητα άρθρα και έχουν δημοσιευτεί πολλές ακαδημαϊκές μελέτες, ενώ δεν είναι λίγες οι αποστολές εκπαιδευτικών από όλο τον κόσμο προς το Ελσίνκι προκειμένου να πάρουν πληροφορίες και να ενημερωθούν για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της χώρας.

Το σύστημα βαθμολόγησης, ο τρόπος εξετάσεων και το μοντέλο διδασκαλίας αποτελούν μέρος μιας ολιστικής προσέγγισης, ουσιαστικό μέρος της οποίας είναι και τα σχολικά γεύματα. Η Φινλανδία ήταν από τους πρωτοπόρους στον κόσμο όσον αφορά τα δωρεάν σχολικά γεύματα και σήμερα τα παρέχει σε περίπου 900.000 παιδιά ηλικίας από έξι έως δεκαέξι ετών.

«Τα δωρεάν σχολικά γεύματα είναι ένας θεμελιώδης πυλώνας του φινλανδικού κράτους πρόνοιας. Είναι μια καθολική παροχή που είναι χρήσιμη για όλους και ζωτικής σημασίας για ορισμένους. Η ευημερία της χώρας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην εκπαίδευση και τη γνώση». Αυτή είναι η θέση του υπ. Παιδείας της χώρας, Γιούσι Σαράμο, βουλευτή της Αριστερής Συμμαχίας – θέση την οποία επαναλαμβάνει σε κάθε ευκαιρία.

Όλοι οι μαθητές της προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δικαιούνται δωρεάν πλήρες γεύμα από το κράτος. «Θεωρείται βασικό μέρος της ευημερίας και της ανάπτυξης ενός παιδιού και ένα ισορροπημένο σχολικό γεύμα είναι κάτι περισσότερο από απλή διατροφή: διατηρεί την ικανότητα για μελέτη και αυξάνει την ευαισθητοποίηση και τις γνώσεις των μαθητών σχετικά με τα τρόφιμα και τη διατροφή» θα συμπληρώσει ο υπουργός.

Η σύνδεση διατροφής και εκπαίδευσης

Η σύνδεση μεταξύ διατροφής και εκπαίδευσης έχει μακρά ιστορία και παράδοση στη χώρα του σκανδιναβικού βορρά. Στο πλαίσιο της διαμόρφωσης του κράτους της 5,5 εκατ. πολιτών και της πορείας ανεξαρτησίας από την τσαρική Ρωσία και τη σουηδόφωνη αριστοκρατία, στις αρχές του 19ου αιώνα, η εκπαίδευση αποτέλεσε βασικό στοιχείο της ανάπτυξης ενός – κατεξοχήν τότε – αγροτικού λαού όπως ήταν οι Φινλανδοί.

Το σημερινό πρόγραμμα σχολικών γευμάτων ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς η φινλανδική κυβέρνηση προσπαθούσε να εξασφαλίσει την επιβίωση των μελλοντικών στρατιωτών της. Το πρόγραμμα βελτιώθηκε μετά τον πόλεμο, προσαρμοσμένο σε ειρηνικούς καιρούς και όχι στην αναγκαιότητα του πολέμου, στο πλαίσιο της διαδικασίας ανοικοδόμησης της χώρας.

Αρχικά τα σχολικά γεύματα αποτελούνταν κυρίως από σούπες και χυλούς από σιτηρά που προσέφεραν οι τοπικοί αγρότες, τα οποία συμπληρώνονταν από μούρα που μάζευαν τα ίδια τα παιδιά. Αυτό έχει αλλάξει πλέον και σήμερα τα γεύματα περιλαμβάνουν κεφτεδάκια σκανδιναβικού τύπου, μακαρόνια, λαχανικά, φρούτα και τηγανίτες με σπανάκι. Προσφέρουν μια επιλογή σχεδιασμένη από διατροφολόγους, προωθώντας τα φινλανδικά και ιδιαίτερα τα τοπικά τρόφιμα.

Η διαχείριση του σχολικού φαγητού εξαρτάται συχνά από τους πόρους, τους οποίος κατανέμουν οι δήμοι. Η εξισορρόπηση όλων των απαραίτητων κριτηρίων -διατροφή, γεύση, αποτελεσματικότητα, ευελιξία και βιωσιμότητα- σε έναν μόνο δίσκο φαγητού κάθε σχολική ημέρα αποτελεί πρόκληση για τις τοπικές ηγεσίες.

Όπως και πολλοί άλλοι πυλώνες του φινλανδικού κράτους πρόνοιας, τα γεύματα έχουν ένα εξισωτικό στοιχείο: παρέχονται τόσο για τα παιδιά των πλουσίων όσο και για τα παιδιά των πιο αδύναμων, η ποιότητά τους πρέπει να είναι αρκετά υψηλή ώστε ακόμη και οι πιο απαιτητικοί γονείς να μην μπορούν να παραπονεθούν. Η συμμετοχή όλων των κοινωνικών και εισοδηματικών ομάδων στις δημόσιες υπηρεσίες διασφαλίζει ότι τα πρότυπα είναι υψηλά σε όλους τους τομείς, κάτι το οποίο επίσης επιτυγχάνεται διατηρώντας το κόστος υπό έλεγχο. «Η ισορροπημένη διατροφή που παρέχεται με σχετικά περιορισμένη χρηματοδότηση είναι μια από τις κύριες επιτυχίες των φινλανδικών σχολικών γευμάτων» τονίζει ο Σαράμο.

H πανδημία και οι νέες προτάσεις

Φυσικά η πανδημία του κορονοϊού έχει διαταράξει την εκπαίδευση παντού, με την Φινλανδία να μην αποτελεί εξαίρεση. Με μία από τις καλύτερες επιδόσεις στην Ευρώπη όσον αφορά την καταπολέμηση του ιού, τόσο από πλευράς κρουσμάτων όσο και από πλευράς στήριξης μέτρων για τη στήριξη της οικονομίας, η Φινλανδία δεν έχει χρησιμοποιήσει τα σκληρά μέτρα αποκλεισμού που παρατηρήθηκαν σε άλλα κράτη της ΕΕ, αλλά έχει εξίσου αποφύγει τη χαοτική και χαλαρή προσέγγιση που υιοθέτησε η Σουηδία. Κατά καιρούς επιβάλλεται τοπική απαγόρευση κυκλοφορίας, η οποία αποδίδει και στη συνέχεια τα μέτρα χαλαρώνουν και ο δημόσιος χώρος δίνεται πάλι πίσω στους πολίτες.

Ένα από τα αμφιλεγόμενα μέτρα της πεντακομματικής κυβέρνησης με επικεφαλής τη σοσιαλίστρια Σάνα Μάριν ήταν εκείνο του κλεισίματος των τριών πρώτων τάξεων του δημοτικού κατά τη διάρκεια του πρώτου ρεύματος του κορονοϊού, την άνοιξη του 2020.  Τα σχολεία ωστόσο προσαρμόστηκαν γρήγορα στις νέες συνθήκες, η οργάνωση των γευμάτων πήρε κάποιο χρόνο, ωστόσο σταδιακά αποκαταστάθηκε η διανομή ακόμη και εξ’αποστάσεως. Αυτό το οποίο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι τα δωρεάν σχολικά γεύματα δεν αποτελούν αριστερό ή δεξιό σχέδιο, αλλά ένα εθνικό σχέδιο που δείχνει πως σε βασικά, θεμελιώδη για την κοινωνική συνοχή θέματα μπορεί να υπάρξει συνεννόηση και συνεργασία. «Είναι θέμα κοινής λογικής, είναι θέμα ανθρώπινο» τονίζει στον Guardian ο Πάσι Σάλμπεργκ, εκπαιδευτικός, ένας από τους ανθρώπους που συμμετέχουν στην επιτροπή του υπ. Παιδείας της Φινλανδίας για τη διαρκή αναβάθμιση του δημόσιου συστήματος εκπαίδευσης.

Η Αριστερή Συμμαχία σχεδιάζει να πάει την ατζέντα των σχολικών γευμάτων ένα βήμα παραπέρα, προτείνοντας το δωρεάν σχολικό πρωινό. Στόχος είναι να καθιερωθεί το δωρεάν πρωινό για τους μαθητές τις σχολικές ημέρες και να προωθηθεί αυτό το σχέδιο σε όλη την επικράτεια, ενώ γίνονται διαπραγματεύσεις με τα υπόλοιπα κυβερνητικά κόμματα για να παρέχεται όλο το εκπαιδευτικό υλικό σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση εντελώς δωρεάν. Τα σχολικά γεύματα είναι δωρεάν, όχι όμως το σύνολο του εκπαιδευτικού υλικό, με τον Σαμάρο να υπογραμμίζει ότι «ακόμη και σε ένα σχολικό σύστημα χωρίς δίδακτρα, το μικρό κόστος της εκπαίδευσης για αγορά βασικών υλικών εξακολουθεί να αποτελεί εμπόδιο για τις φτωχότερες οικογένειες – αυτό το κόστος θα το εκμηδενίσουμε».

Το έργο της δημιουργίας ενός πιο ισότιμου σχολικού συστήματος δεν έχει τελειώσει στη Φινλανδία. Υπάρχουν και άλλα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, όπως η βελτίωση της συμμετοχής των παιδιών από οικογένειες μεταναστών και η βελτίωση των ψυχιατρικών υπηρεσιών.

Παρόλα αυτά, το έργο του κράτους πρόνοιας στη χώρα σπάνια αφορά την αλλαγή και την αναμόρφωση των πάντων – αφορά την εξεύρεση τρόπων για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, μία μεταρρύθμιση τη φορά. Και υπάρχουν λίγες μεταρρυθμίσειςπου αξίζουν περισσότερο από το να διασφαλιστεί ότι κάθε παιδί μπορεί να πάει σχολείο, να μάθει γράμματα και να καταφέρει να τελειώσει το σχολείο χωρίς να πεινάσει.