Ένα μικρό ραδιόφωνο στη Γουατεμάλα δίνει βήμα στους περιθωριοποιημένους νέους
Το Radio Sónica αναδεικνύει θέματα ταμπού, όπως η ενδοοικογενειακή βία και η άμβλωση, καταρρίπτει τη συνωμοσιολογία για τον κορονοϊό και δίνει βήμα στους νέους.
-
01.08.2021 Δημήτρης Ραπίδης
Το μότο τους είναι «για μια δημοσιογραφία ελεύθερη». Από μια μικροσκοπική μωβ καμπίνα, σε μια κοιλάδα που πλαισιώνεται από τέσσερα ηφαίστεια, μια ομάδα νέων δημοσιογράφων αντιδρά στο κύμα της παραπληροφόρησης, του white-washing, του κοινωνικού συντηρητισμού και των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, δημιουργώντας χώρο για τους περιθωριοποιημένους νέους.
Ζωντανά στον αέρα από την Πόλη της Γουατεμάλας, το Radio Sónica τα βάζει με τα πιο άγρια ταμπού και στερεότυπα της χώρας και αντιμετωπίζει την πλημμύρα της παραπληροφόρησης για τον κορονοϊό. «Ποτέ, μα ποτέ δεν λέμε ότι δίνουμε φωνή σε αυτούς που δεν έχουν – φυσικά και έχουν!» λέει η Melu Coyoy, μια από τις ραδιοφωνικούς παραγωγούς του σταθμού. «Απλώς τους δίνουμε ένα μικρόφωνο και τους ρωτάμε: ‘Τι θέλετε να πείτε; Τι έχετε στο μυαλό σας; Τι έχετε στην καρδιά σας;’». Η Melu είναι μέλος της 25μελους ομάδας του Radio Sónica, μια δεμένη ομάδα που «δονείται» από ενθουσιασμό για τη δουλειά που κάνει.
Η νεολαία στη Γουατεμάλα ψάχνει διεξόδους
Περίπου το 70% του πληθυσμού της Γουατεμάλας είναι κάτω των 30 ετών, καθιστώντας την τη νεότερη χώρα της Λατινικής Αμερικής. Όμως οι νέοι στη χώρα στιγματίζονται, αγνοούνται και πατρονάρονται τόσο από τους πολιτικούς όσο και από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, ακόμη περισσότερο αν προέρχονται από ευάλωτες οικονομικά οικογένειες. Στην Πόλη της Γουατεμάλας, την πρωτεύουσα της χώρας, τους αρνούνται συστηματικά να εργαστούν με βάση τη ζώνη της πόλης στην οποία ζουν. Πολλοί μεγαλώνουν σε ασταθές περιβάλλον: η φτώχεια, ο υποσιτισμός και η βία των συμμοριών διαμορφώνουν ένα σκληρό περιβάλλον και πολλοί πρέπει να κερδίζουν χρήματα από μικρή ηλικία, πράγμα που σημαίνει ότι δεν τελειώνουν το σχολείο. «Δουλεύουμε για τα παιδιά που τα άλλα μέσα ενημέρωσης δεν λαμβάνουν υπόψη τους», τονίζει η Melu. «Αλλά αυτά τα μέσα ενημέρωσης χάνουν την ευκαιρία να γνωρίσουν πραγματικά τους νέους της Γουατεμάλας – τους chavos και chavas (παιδιά) της. Ζουν ανάμεσά μας και διεκδικούν ένα καλύτερο μέλλον».
Το Radio Sónica σπάει το φράγμα μεταξύ κοινού και ραδιοφωνικού παραγωγού, χρησιμοποιώντας στρατηγικά ένα από τα πιο παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης της χώρας. Το ένα πέμπτο του πληθυσμού της Γουατεμάλας δεν μπορεί να διαβάσει και ενώ δεν έχει κάθε σπίτι σύνδεση στο διαδίκτυο ούτε μπορούν οι πολίτες να βασιστούν στα δεδομένα κινητής τηλεφωνίας, πάντα υπάρχει κάπου ένα ραδιόφωνο να παίζει. Η Γουατεμάλα όχι μόνο ήταν μία από τις χειρότερα προετοιμασμένες χώρες του κόσμου για την πανδημία, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Ασφάλειας Υγείας, αλλά διαθέτει και ένα από τα πιο αδύναμα συστήματα υγείας της Λατινικής Αμερικής. Στα μέσα της κρίσης, η κυβέρνηση εγκαινίασε το Alerta Guate, μια εφαρμογή για να ενημερώνει τους πολίτες για τα τελευταία στατιστικά στοιχεία του Covid και τις συμβουλές ασφαλείας. Αλλά η εφαρμογή έχει επίσης σχεδιαστεί για να αποθηκεύει τις προσωπικές πληροφορίες των χρηστών για έως και δέκα χρόνια, έχει συνεχή πρόσβαση στην τοποθεσία τους, παρακολουθεί το προφίλ τους στα social media, αξιοποιώντας επίσης τις κάμερες και τα μικρόφωνα των smartphones.
To Radio Sónica δεν λαμβάνει απλώς υπόψη του τους νέους, αλλά συνδημιουργεί μαζί τους, πηγαίνοντας τη γεμάτη χρώματα και ζωγραφιές «διαστημική καμπίνα» του σε σχολεία στα πιο υποβαθμισμένα μέρη της πόλης, μεταδίδοντας εκεί εκπομπές και επικοινωνώντας με τα παιδιά μέσω του WhatsApp. Η συμμετοχή είναι μεγάλη, με τους ραδιοφωνικούς παραγωγούς να ζητούν από τα παιδιά να χρησιμοποιούν την τοπική τους διάλεκτο, χωρίς αποκλεισμούς, μεταφράζοντας επίσης το περιεχόμενο των συζητήσεων στις αυτόχθονες γλώσσες των Μάγια της Γουατεμάλας. Πρόκειται για μια εξαιρετικά σημαντική πρωτοβουλία, καθώς υπάρχουν περισσότερες από 20 τοπικές διάλεκτοι σε όλη τη χώρα και το 40% των κατοίκων της Γουατεμάλας είτε δεν γνωρίζουν τα επίσημα ισπανικά, είτε δεν τα χρησιμοποιούν ως πρώτη τους γλώσσα.
Ενδοοικογενειακή βία, αμβλώσεις και πατριαρχία τα κυρίαρχα θέματα
Η ομάδα του Radio Sónica είναι κοντά στην ηλικία των ακροατών της, μεταξύ δηλαδή 13 και 20 ετών, οι οποίοι γράφουν και μιλούν για τα πιο οικεία προβλήματά τους, από τον εκφοβισμό και την ενδοοικογενειακή βία μέχρι την εργασία και τη μετανάστευση, κυρίως στις ΗΠΑ. «Με μια λέξη… είμαστε θορυβώδεις! Αλλά με τον καλύτερο τρόπο», δηλώνει γελώντας η Melu. «Μιλάμε με το κοινό μας ακριβώς όπως θα μιλούσαμε μεταξύ μας: αυθεντικά, ειλικρινά, ανοιχτά. Είναι σούπερ chilero (φοβερό)».
Οι ραδιοφωνικοί παραγωγοί κατευθύνουν τις εκπομπές τους γύρω από θέματα που επιλέγουν οι ακροατές, από την ψυχική υγεία μέχρι την πατριαρχία και την κουλτούρα του διαδικτύου. Οι εκπομπές καλύπτουν δύσκολα θέματα σε μια έντονα συντηρητική κοινωνία που διαπνέεται από θρησκευτικά ταμπού, με τις πιο ακανθώδεις συζητήσεις να επικεντρώνονται γύρω από τις αμβλώσεις (σσ. που εξακολουθούν να είναι παράνομες στη Γουατεμάλα) και στα προβλήματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, προκαλώντας αντιδράσεις, ακόμη και εκστρατείες συντηρητικών και ακροδεξιών κύκλων για να σταματήσει να εκπέμπει το ραδιόφωνο. Παρά τους επικριτές τους, η ομάδα είναι αποφασισμένη να συνεχίσει, με στόχο να αποτινάξει τα ταμπού και να φέρει στο δημόσιο διάλογο τα παραπάνω θέματα, προσπαθώντας παράλληλα να ενημερώσει τους νέους για θέματα γύρω από το σεξ, με τη Γουατεμάλα να έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εφηβικής εγκυμοσύνης.
Επικεφαλής του Sónica είναι η 23χρονη Jenni Velásquez. Το 2015 συμμετείχε στο πρώτο μάθημα ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών του Sónica για μαθητές και τέσσερα χρόνια αργότερα έγινε διευθύντρια του σταθμού. «Είχα τόσο άγχος στην πρώτη μου εκπομπή γιατί δεν είχα ποτέ μου μια τέτοια ευκαιρία», λέει η Velásquez. «Ποτέ δεν είχα τόση ελευθερία- μετά βίας ήξερα τι να την κάνω. Στη Γουατεμάλα σου μαθαίνουν ότι πρέπει να είσαι ένα πολύ συγκεκριμένο είδος ανθρώπου για να βρεθείς πίσω από ένα μικρόφωνο, αλλά εδώ στο Sónica έμαθα ότι πρέπει απλώς να είσαι ο εαυτός σου».
Η παραπληροφόρηση για τον κορονοϊό και οι αναξιόπιστες κυβερνητικές πηγές
Όταν ξέσπασε η πανδημία του κορονοϊού, ο σταθμός έπρεπε να βρει ένα νέο τρόπο λειτουργίας, προσθέτει η Melu. «Θυμάμαι την ημέρα που ανακοινώθηκε το πρώτο κρούσμα στη Γουατεμάλα. Όλοι μας είπαμε: ‘Έφτασε και σε εμάς. Ας ασχοληθούμε με αυτό, ας κάνουμε κάτι’. Μιλήσαμε πολύ εκείνες τις πρώτες μέρες, δουλεύοντας για το ποιες πληροφορίες να ακούσουμε, ποιες πηγές να χρησιμοποιήσουμε, πώς να ενημερώσουμε την κοινότητά μας». Αυτό που αντιμετώπισε ο Sónica και η χώρα στο σύνολό της ήταν μια «επίθεση παραπληροφόρησης»: τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι ομάδες WhatsApp ήταν γεμάτες με…σπιτικές συνταγές για την πρόληψη του κορονοϊού, όπως ατμοί ευκαλύπτου και χυμοί λεμονιού. Στη συνέχεια ήρθε η παραπληροφόρηση σχετικά με τα εμβόλια, ευρέως διαδεδομένες συνωμοσίες σχετικά με τσιπ ελέγχου του εγκεφάλου και ένα αντιεμβολιαστικό κίνημα που άρχισε να διογκώνεται μέσα από το διαδίκτυο. «Από την πλευρά μας αυτό που κάναμε και συνεχίζουμε να κάνουμε είναι να εντοπίζουμε ειδήσεις που αφορούν τον κορονοϊό και να τις αναπαράγουμε ώστε να πηγαίνουμε κόντρα στην παραπληροφόρηση, αξιοποιώντας στο έπακρο τα social media και το WhatsApp. Εντοπίζουμε τις δικές μας πηγές, ώστε το κοινό μας να μπορεί να ερευνήσει και να τις επαληθεύσει επίσης – δεν έχουμε το μονοπώλιο της αλήθειας. Θέλουμε οι ακροατές να είναι δύσπιστοι απέναντι σε όλα» υπογραμμίζει η Velásquez.
Οι επίσημες πηγές, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και η κυβέρνηση, είναι πάντα η πρώτη προτεραιότητα, ωστόσο και αυτές οι πηγές πρέπει απαραίτητα να ελέγχονται. Οι κυβερνητικές πληροφορίες σχετικά με την πανδημία στη Γουατεμάλα ήταν εξαιρετικά προβληματικές: χαοτικές στην καλύτερη περίπτωση, σκόπιμα συσκοτίζοντας τις επιπτώσεις της πανδημίας στη χειρότερη. «Ήταν αρκετά δύσκολο να βγάλουμε άκρη με την προβληματική πληροφόρηση από την κυβέρνηση – ελάχιστα στοιχεία, αντικρουόμενες επίσημες ανακοινώσεις, διαρκώς μεταβαλλόμενοι κανονισμοί και μέτρα. Πολλές πληροφορίες και ανακοινώσεις μετά από 2-3 ώρες είχαν πια ανατραπεί από άλλες ανακοινώσεις και μέτρα» λέει η Velásquez.
Για να αντιμετωπίσει την παραπληροφόρηση εκεί όπου αυτή εμφανιζόταν, το Sónica άρχισε να εργάζεται τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στον αέρα, δημιουργώντας ιστορίες στο Instagram που κατέρριπταν μύθους χωρίς να κάνουν το κοινό τους να αισθάνεται αμήχανα επειδή πίστεψε – ή μοιράστηκε – την ιστορία. «Το μεγαλύτερο στοίχημα ήταν να μάθουμε να μετασχηματίζουμε τα πάντα: να αποδεχόμαστε τα περιορισμένα μέσα που έχουμε και να κάνουμε ό,τι καλύτερο περνάει από το χέρι μας. Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να συνοδεύουμε και να ενημερώνουμε την κοινότητά μας. Αυτό σήμαινε τη δημιουργία ποιοτικού περιεχομένου σε νέες μορφές και σε χρόνο ρεκόρ», σημείωσε η Melu.
Καθώς τα μέτρα στη Γουατεμάλα χαλαρώνουν, το Sónica βρίσκεται και πάλι στο δρόμο. Η υγειονομική κρίση αποκάλυψε μια τεράστια ανάγκη για επαλήθευση των πηγών ενημέρωσης και εκπαίδευση πάνω στα μέσα ενημέρωσης και στην πρόσληψη της πληροφορίας, οπότε η ομάδα άρχισε να κατασκευάζει ένα βαν με μια αίθουσα διδασκαλίας στο πίσω μέρος, «οπλισμένη» με εργαλεία για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και των δεξιοτήτων ελέγχου των γεγονότων. «Μπορούμε να σπάσουμε αυτόν τον κύκλο, ώστε εμείς και η κοινότητά μας να είμαστε πιο ελεύθεροι σε ό,τι σκεφτόμαστε και σε ό,τι γνωρίζουμε», λέει η Velásquez. «Η έλλειψη πληροφόρησης είναι ο τρόπος με τον οποίο πολλές δομές εξουσίας έχουν καταπιέσει τους νέους. Στόχος είναι οι άνθρωποι να μην επαληθεύουν, να μην ερευνούν και να σκέφτονται κριτικά».
«Είμαστε σαν εργαστήριο – δεν θα βγουν όλα τέλεια!” λέει η Melu. «Αφήνουμε τους εαυτούς μας να σχεδιάσουν, να δημιουργήσουν και να δοκιμάσουν τα πράγματα. Η πανδημία μάς έμαθε πραγματικά να αναζητούμε λύσεις, εναλλακτικούς δρόμους για να φτάσουμε εκεί που θέλουμε να πάμε». Η ομάδα εργάζεται ήδη σε ανάλογα πρότζεκτ στο Μεξικό, το Ελ Σαλβαδόρ και την Ονδούρα, συμβάλλοντας στον αγώνα κατά της παραπληροφόρησης, προωθώντας το συνεργατικό ήθος και τις αξίες της συλλογικότητας σε ένα ευρύτερο κοινό. «Θέλω να φτάσουμε σε περισσότερους ανθρώπους, να μεγαλώσουμε την κοινότητά μας, να αφυπνίσουμε και να ευαισθητοποιήσουμε», λέει χαμογελώντας η Melu.